1-Amaliy mashg`ulot. Paxta tayyorlov maskanlarida texnik nazorat Ishdan maqsad

pagolenoklarning 
standartlarda ko‘zda tutilgan 
minimal 
uzunligining chiziqlari chiziladi. Saralash va tegishli o‘lchashlar 
GOST 6013-63 va GOST 8541-75 standartlariga muvofiq, 
shuningdek ushbu standartlarga kiritilmagan texnik shartlar 
bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Konturi bo‘yicha yoki chizg‘ich bilan ko‘z yuritib tekshirib 
chiqilgan I navdagi paypoq va noskilar stolga qo‘yilib, uzunligi 
va rangi bo‘yicha juft-juft qilib tanlanadi. Bundan so‘ng shu 
tartibda II navdagi buyumlar ham tanlanadi. 
Saralangandan keyin har bir juft paypoq yoki noskilarga 
GOST 3897-68 standarti asosida etiketka tikish jarayoni 
bajariladi. Oddiy bo‘lib ko‘ringan bu jarayon juda mas’uliyatli 
hisoblanadi, chunki uni bajarishdagi xatoliklar buyumning 
artikuli, o‘lchami yoki navi haqida, binobarin uning narxi 
haqidagi ma’lumotlarning noto‘g‘ri bo‘lishiga olib keladi. 
Navning to‘g‘ri aniqlanishi, buyumlarning juftlab tanlanishi, 
markalash, sanash va qadoqlashning nazorat tekshiruvi texnik 
nazorat bo‘limi katta nazoratchilari tomonidan har bir ishchidan 
olingan bir necha o‘nlik juft buyumlari uchun o‘tkaziladi. Bundan 
tashqari, oldingi jarayon to‘g‘ri bajarilganligining nazorati 
keyingi jarayonni bajaruvchi itshchi tomonidan nazorat etilishi 
ham amalga oshiriladi. 
Trikotaj matolarining o‘lchamini aniqlash uchun (GOST 
9173-76 standarti bo‘yicha) turli o‘ramdagi yoki qutilardan 10% 

---

dan kam bo‘lmagan har bir o‘lchamdagi buyumlardan namunalar 
tanlab olinadi. Sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun to‘dadan 
0,2% buyumlar (ustki buyumlar uchun 3 dona, ichki va ro‘mol-
sharflar, bosh kiyimlar uchun 5 dona, 10 ta juft paypoq 
buyumlaridan) tanlab olinadi (27-jadval). 
25-
jadval 
Sifat 
ko‘rsatkich 
Namun
a 
o‘lchamla
ri, mm 
Buy
um 
Bir 
buyumd
agi 
namunal
ar soni 
Polotnani
ng yuza 
zichligi, 
g/m
2
100x100 
Ustk
i 
Ichk
i 
Ro‘mol-
sharfli 
Bosh 
kiyimlar 
6 
4 
2 
1 
Ko‘ndalangi 
va 
bo‘ylamasi 
bo‘yicha 
uzilish 
kuchi va 
uzilishdagi 
uzayishi 
50x200 
Ustki va 
ichki 
Ro‘mol-
sharf 
Bosh 
kiyimlar 
8 
6 
2 
CHo‘zilish va 
ezilishdagi 
60 
Tovon va ostki 
qism bilan 
8 
uzilish kuchi
shakllangan 
reytuza Ustki, 
ichki va 
ro‘mol- 
sharflar 
Paypoqlar 
Qo‘lqoplar, bosh 
kiyimlar 
5 
4 
2 

---

Kichik 
kuchlanishd
agi 
cho‘zilish, 
qaytar va 
qaytmas 
deformatsiya 
50x200 
Ustki va ichki 
Pantalonlar 
Bosh 
kiyimlar 
1
0 
6 
2 
Paypoq 
bortlari, lastik 
va 
napulsniklarnin
g cho‘zilishi 
Barc
ha 
buyu
mlar 
Ustki va 
ichki Paypoq 
va qo‘lqoplar 
2 
1-
4 
Zichlik 
Barc
ha 
buyu
mlar 
Ustki va 
ichki Paypoq 
va qo‘lqoplar 
Bosh 
kiyimlar 
8 
4 
2 
Ishqalanishga 
chidamlilik 
65 
Ustki va 
ichki Tovon va 
ostki qism bilan 
shakllangan 
reytuza 
Paypoqlar 
Qo‘lqopl
ar 
9 
8 
4 
2 
Ho‘l qayta 
ishlashdan 
keyingi 
kirishish 
300x300 
Ustki va ichki 
1 
Sof junli va yarim junli noto‘qima matolarining sifat 
ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun GOST 13587-68 standarti 
bo‘yicha 3%li namuna qirqimlari, boshqa turdagi polotnalarni 
sinash uchun 5%li namuna qirqimlari tanlab olinadi. 
Har bir qirqimdan oxiridan 3 metrga yaqin bo‘lmagan 
joyidan namunalarning massasi bo‘yicha notekisligini o‘lchash 
uchun 0,5 m
2
dan kam bo‘lmagan va boshqa xususiyatlarini 
aniqlash uchun 0,6 m
2
dan kam bo‘lmagan yuzali namuna kesib 

---

olinadi. Namunalarning soni va o‘lchamlari 5-jadvalda keltirilgan 
(28-jadval). 
26-
jadval 
Sifat 
ko‘rsatkich 
Tayyor
lov 
o‘lchaml
ari, mm 
Tayyorlo
v sonlari 
Bitta 
nam
una 
uchu
n 
Namuna to‘dasi 
uchun 
Junli 
tikilg
an 
polot
na 
Boshqa 
turda
gi 
polotn
a 
Polotnanin
g yuza 
zichligi, 
g/m
2
Barcha 
namunalar 
1 
3 
5 
Massasi 
bo‘yicha 
notekisligi 
50x50 
(elimlangan)
; 
100x100 
tikilgan 
20 
60 
100 
50 mm 
dagi 
halqalar 
soni 
50x200 yoki 
barcha 
namuna 
5+
5 
15+15 
25+25 
Uzilish 
kuchi va 
uzilishdagi 
uzayishi 
50x200 
10
+1
0 
30+30 
50+50 
Egilishdagi 
bikrligi 
30x160 
5+
5 
15+15 
25+25 
Ishqalanis
hga 
chidamlili
gi 
80 (TI-1 
asbobi 
uchun) 
9 
27 
45 
Qalinligi 
100x100 
10 
30 
50 
Halqa 
uzunligi 
100x100 
5 
15 
25 
Namligi 
50-100 g 
(konditsion 
apparatda) 
yoki 10-20 
g (quritish 
shkafida) 
- 
1 
1 

---

Namligini aniqlash uchun namuna massalari quyidagi jadvalda 
keltirilgan:
M
1
, g/m
2
100 
gacha
100-300
300 dan 
ko‘p
m
0
, g
100
Son jihatdan 
M
1
teng
300
Donali to‘qimachilik buyumlarining navini aniqlashda 
uzluksiz nazorat o‘tkaziladi.
Agar tanlash uslubi ushbu buyum uchun standartda joriy 
etilmagan bo‘lsa, unda GOST 18321-73 standarti bo‘yicha barcha 
turdagi ishlab chiqarish-texnik mahsulotlari va xalq iste’mol 
mollariga qo‘llaniladi. Ushbu standartda buyumlardan namuna 
tanlash «qator», «uyum» va «oqim» nazorat usullari yordamida 
aniqlanadi.
«Qator» 
usulida 
mahsulot 
birligi 
ketma-ketlikda 
raqamlangan bo‘ladi, istalgan birlikni oson topish va namuna 
tanlash mumkin. To‘da buyumlari belgilangan hajmga ega 
bo‘ladi va ishlab chiqarish jarayoniga bog‘liqsizlikda shakllanadi. 
«Qator» usulidagi mahsulotlarni nazorat qilishda toy, ip 
o‘ramlari, polotna bo‘laklari, sviterlar, bluzkalar, paypoqlar, 
skaterlar va boshqalar kiradi.
«Uyum» usulida ushbu mahsulotning birlik mahsulotiga 
tikuvchilik iplari g‘altaklari, iplarning mayda o‘ramlari kiradi, 
lekin ularni raqamlash qiyinroq, shu sababli tanlash birligi 
belgilangan raqamda olinadi.
«Oqim» usulida mahsulotni nazoratga etkazib berish hamda 
katta miqdorda ishlab chiqarilayotgan mahsulot bir paytda 
uzluksiz oqimda nazorat qilinadi. Donali buyumlarni nazorat 
qilish ikki, besh, o‘n va boshqa mahsulot birliklarida izlash va 
olish mumkin.
Mahsulotni nazorat qilish uchun etkazib berish usuliga 
bog‘liqligi GOST 18321-73 standartida mahsulot birligining 

---

uchta tanlash usullari ko‘rib chiqiladi: tasodifiy, ob’ektiv va 
sistematik. GOST 15895-70 standarti bo‘yicha mahsulot 
oqimidan kichik hajmda tanlash bir lahzali deyiladi. Mahsulot 
oqimidan tanlash ketma-ket oralig‘ida olib borilsa namuna davri 
deyiladi.