1. Adabiyotshunoslik tizimida navoiyshunoslikning o’rni

3. XVI-XIX asrlarda yaratilgan tazkira, tarixiy va badiiy-ilmiy asarlar.
XV asr va XVI asr boshlarida Navoiy tarjimayi holini yaratishga, asarlarini qo’lyozma holida ko’chirish va ko’paytirishga ko’proq ahamiyat berilgan bo’lsa, keyinchalik uning asarlariga maxsus lug’atlar tuzish birinchi o’ringa chiqa boshlagan. Bunga Tole’ Imoniyning “Badoye’ ul-lug’at”, noma’lum muallifning “Abushqa”, Mirzo Mehdixonning “Sangloh” kabi lug’atlari yaqqol misol bo’la oladi. Navoiy ijodini, asarlarini o’rganish XX asrda an’anaviy navoiyshunoslikka nisbatan boshqacha yo’nalish va mazmun kasb etdi. Navoiy ijodi ko’proq G’arb adabiyotshunosligi andozalari bo’yicha o’rganila boshlandi. Xususan, Navoiyning yubileylari munosabati bilan ko’pgina yangi tadqiqotlar yuzaga keldi. Bir qancha ilmiy maqolalar yaratildi, nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari yoqlandi.
Navoiyning 560 yillik yubileyi arafasida taniqli adabiyotshunos olim Abduqodir Hayitmetov navoiyshunoslar oldiga Navoiy ijodini o’rganish va tadqiq etishning bundan keyingi rivojlanishini ta’minlash maqsadida o’n ikki qismdan iborat bo’lgan metodolik asoslarini qo’yadi va shu asosda izlanishlar olib borishga undaydi.
Rahim Vohidov “O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi” kitobida shoir ijodi va hayoti bo’yicha tadqiqot olib borayotgan olimlar to’rtta muhim manbaga tayanib izlanish olib borayotganliklarini ta’kidlaydi:
1. Ulug’ shoirning o’z asarlari( asosan nasriy asarlari)
2.Navoiy zamondoshlarining asarlari (“Navoiyning qalb daftari”).
3.XVI-XIX asrlarda yaratilgan tazkira, tarixiy va badiiy-ilmiy asarlar.
4.Xalq og’zaki ijodi (“El desa Navoiyni”).
Alisher Navoiy zamondoshlarining asarlari. Mazkur bandni yana bo’laklarga (ulug’ shoirning katta, tengdosh va kichik zamondoshlari) bo’lish ham mumkin. Abdurahmon Jomiyning “Bahoriston”, “Haft avrang”, “Yusuf va Zulayho”, “Devoni Komil”, Mirxondning “Ravzat us-safo”, Davlatshoh Samarqandiyning “Tazkirat ush-shuaro”, G’iyosiddin Xondamirning “Makorim ul-axloq”, “Habib us-siyar”, “Xulosat ul-axbor”, Zayniddin Vosifiyning “Badoye’ ul-vaqoye’”, Z.M.Boburning “Boburnoma” kabi asarlarida Alisher Navoiyning hayoti va faoliyatiga oid muhim ma’lumotlar keltirilgan, shaxsi va adabiy merosiga ta’rifu talqinlar berilgan, qimmatli tayanch manbalardir. XV asr tarixiy voqeyligi, unda ulug’ amir Alisher Navoiyning tutgan o’rni va shoirning hayoti, faoliyati bilan yaqindan tanishishda mazkur manbalarning ahamiyati nihoyatda baland. Shuning uchun taniqli adabiyotshunos Izzat Sulton Alisher Navoiy hayoti va ijodni o’rganishda ilk manba sanalgan ulug’ shoirning o’z badiiy-ilmiy yaratmalari va zamondoshlari asarlarida keltirilgan ma’lumotlarga tayanib, “Navoiyning qalb daftari”[1] nomli ilmiy-adabiy tadqiqotini yaratdi. Bu asar mazkur mavzu va umuman, navoiyshunoslik ilmi uchun muhim ahamiyat kasb etadi.

3. XVI-XIX asrlarda yaratilgan tazkira, tarixiy va badiiy-ilmiy asarlar. Alisher Navoiy dahosi va uning takrorlanmas badiiy, ilmiy ijodi XVI-XIX asrlarda yashab ijod etgan shoirlar, tarixchilar va adabiyot ixlosmandlarining doimo diqqat markazidan o’rin olib keldi. Lutf Alibek Ozarning “Otashkadai Ozariy”, Som Mirzo Safaviyning “Tuhfai Somiy”, Rizoqulixon Hidoyatning “Majmua’ ul-fusaho”, Faxriy Heraviyning “Latoyifnoma”, Mirzo Haydar Do’g’latning “Tarixi Rashidiy”, Abdulmo’minxonning “Tom ut-tavorix” kabi mumtoz manbalarida Alisher Navoiy zamondoshlari asarlarida kuzatilgani singari shoir ijodiga xolisona baho beriladi, hayoti va faoliyatiga doir qiziqarli lavhalar keltiriladi.

O’zbek xalq og’zaki ijodida “Navoiy va yigit”, “Navoiy va qirq vazir”, “Navoiy va Guli”; turkman folklorida “Mirali va Sulton Suyun” turkumidagi rivoyatlar mavjud bo’lib, bular xalqning ulug’ shoiriga bo’lgan samimiy munosabatining mahsulidir.