0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta'lim vazirligi 0‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

_T=R_L_Ai_
2000 ’
bunda: R_v — vertikal egrilik radiusi, m;
Д/ — qiyaliklarning algebraik farqi.
Qiyin sharoitlarda joylashgan III va IV darajali yangi temir yollarni va korxona shoxobcha yollarini loyihalashda hamda ik­kinchi bosh yollarni loyihalashda mavjud temir yollarni rekon­struksiya qilish va burilish joylar qiyaliklarini yengillashtirishda bo‘ylama profil sinishini olish egriligi joylashishidan qat’iy nazar loyihalashga ruxsat etiladi.
Bekat yollarining (bosh yollardan tashqari) bo‘ylama profil yondosh elementlari I—III darajali yoilarda vertikal tekislikda 5000 m dan kam bolmagan radiusda birlashadi, qiyin sharoit­larda esa radius 3000 m dan kam bolmasligi kerak. Yangi quri- layotgan IV darajali yoilarda hamda bekatlar, razyezdlar qurish- da ushbu radiuslar tegishli ravishda 3000 va 5000 m gacha kamayti- rilishi mumkin.
Bosh yollar va qabul-jo‘natish yollaridagi strelkali olkaz- gichlar vertikal egrilikdan tashqarida joylashishi kerak. Qiyin sha­roitlarda poyezdlar tezligi 120 km/s gacha boigan uchastkalarda ularni radiusi 10000 m dan kam bolmagan vertikal egriliklarda joylashtirishga ruxsat etiladi. Muntazam poyezdlar harakati nazarda tutilmagan boshqa yoilarda mavjud ajratish punktlarini qayta qurish va mavjud yoilarda yangi punktlar qurilishida poyezdlar tezligi 120 km/s gacha boigan holatlarda strelkali o‘tkazgichlarni radi- usi 5000 m dan kam bolmagan vertikal egriliklarda joylashti- rishga ruxsat etiladi.
Strelkali bo‘g‘izdan tashqarida joylashgan dispetcherlik syezd- lari va ayrim strelkali o‘tkazgichlami yetakchi qiyalikkacha bo‘lgan qiyaliklarda joylashtirishga ruxsat etiladi.
Oraliq bekatlarda tortish yo‘lining strelkali bo‘g‘izidan tashqaridagi qismi bekat tomonga qarab 2,0%o qiyalikda yoki gorizontal tekislikda joylashishi mumkin. Qiyin sharoitlarda tor­tish yo lining qiyaligi uning yonidagi bosh yoi qiyaligiga moslab loyihalanishi mumkin.
Saralash yollarining tortish yo‘li tomonidan strelkali zona doirasidagi qismini saralash yo‘nalishi bo‘yicha qiyalikda joylash­tirish ma’qul.
Temir yo‘l tugunlarida kelish va birlashtiruvchi yoilarning bir tomonga yo‘nalgan poyezdlar harakati uchun moljallangan yechimlami qiyin sharoitlarda yetakchi qiyaliklardan kattaroq, ya’ni

1. 
   va II darajali yollar uchun I,5%o dan oshmagan, III darajali yollar uchun 2,0%o gacha, IV daraja va shoxobcha yollar uchun 3,0%o gacha pasayish qiyaligida joylashtirishga ruxsat etiladi.
   

Yoiovchi poyezdlarining to‘xtash punktlari yoiovchi poyezdining qo‘zg‘alishiga imkon beruvchi qiyalikda joylashishi mumkin. Ortish-tushirish platformalari va maydonchalari, vagon- lar yoki vagonlar tarkibining lokomotivsiz turish yollari, loko- motivlar eki pirovkasi va turish yollari gorizontal tekislikda yoki

50. 
    5%o qiyalikda joylashishi mumkin, qiyin sharoitlarda esa qiya­lik 2,5%₀ gacha ruxsat etiladi.
    

Faqat elektrovozlar, motorvagon seksiyalari va teplovozlar harakati uchun moljallangan yollarni 4,0%o gacha boigan qiya­likda joylashtirishga ruxsat etiladi. 0‘tish va biriktiruvchi yollar hamda tortish nimbekatlariga olib boruvchi shoxobcha yoilarning bo‘ylama profildagi alohida elementlarining uzunligi 50 m dan kam bolmasligi kerak.
Binolarga, ortish-tushirish frontlari, estakadalarga kelisholdi yollari joylashganda yuk inshootlari darvozasidan vertikal egri- likkacha profildagi masofa shu yolga beriladigan eng uzun vagon (yoki lokomotiv seksiyasi) uzunligidan kam bolmasligi kerak, qiyin sharoitlarda ushbu masofa kamida 2 m gacha ruxsat etilishi mumkin.

Yo‘l tarmoqlari bo‘lgan ajratish punktlari, alohida parklar va tortish yoilari rejada to‘g‘ri chiziq bo‘ylab joylashishi kerak. Bun- day joylashuv poyezdlar harakati va manevr ishlarida, poyezd­larning joyidan qo‘zg‘alishida ko‘rinish sharoitlarini yengillash- tiradi. Qiyin sharoitlarda ularni 1500 m dan kam boimagan buri- lishlarda joylashishga ruxsat etiladi. 0‘ta qiyin topografik sharoit­larda ushbu radius 600 m gacha kamaytirilishi mumkin. Mavjud bekatlar, razyezdlar va quvib o‘tish punktlarini rekonstruksiya- lashda ularning qayta qurilmaydigan qismlarida yuqorida ko‘rsatilgandan kichikroq radiusdagi burilishlami qoldirishga ruxsat etiladi.
Agar bekat, razyezd yoki quvib o'tish punktlarini (yoilar ko‘ndalang turda joylashgan turlari) burilishlarda joylashtirishga to‘g‘ri kelsa, bunday holatlarda yoilarni bir tomonga qaragan burilishda joylashtirish kerak boiadi. Qiyin sharoitlarda II, III va IV darajali bo‘ylama va yarim bo‘ylama turdagi bekatlar, razyezd va quvib o‘tish punktlarini teskari burilishlarda joylashtirishga ruxsat etiladi, ammo har bir yo‘nalish bo'yicha yoilar foydali uzunlik chegarasida bir tomonga qaragan egrilikda boiishi kerak. Tortish yoilarini teskari burilishlardaloyihalashga ruxsat etilmaydi. Bekatga kelisholdi bosh yoilarini to‘g‘ri yoi bo‘ylab yoki imkon qadar katta radiusli burilish bilan loyihalash kerak. Bu harakat xavfsiz- ligini va osoyishtaligini ta’minlaydi. Bosh yoilar uchun burilish radiuslari poyezdlar tezligi 120 km/s dan yuqori boigan I dara­jali yoilarda 2500—4000 m gacha, V darajali yoilar uchun 400— 1000 m gacha masofa tavsiya etiladi.
Poyezdlarni to‘xtovsiz o'tkazish nazarda to‘tilgan bosh va qabul-jo‘natish yoilari burilishda joylashgan holatlarda, to‘g‘ri va egri yoi o‘zaro oiish egriligi orqali bogianishi kerak. 0‘tish egriligining uzunligi maxsus hisoblar yordamida topiladi. I dara­jali yoilar uchun (tezlik 120 km/s dan oshmasa) va qolgan darajadagi yoilar uchun o‘tish burilishi 200—160 m gacha qo‘yilib, uning qiymati burilish radiusi kamaygan sari va poyezdlar tezligi oshgan sari oshib boradi. Stansiyalardagi beto‘xtov hara­kat nazarda to‘tilmaydigan boshqa yoilar o‘tish egriligisiz loyi- halanishi mumkin.

Bekatlarga kelish yoilarining tarmoqlanishida yoki parallel surilishida bir voida bir nechta surilish bo‘lishi mumkin. Bunday holiarda ayianma yoki o‘tish egriliklari orasida to‘gii yoi boiagi
qo'yilishi kerak. Ushbu talablar yoilar orasida yoiovchi platfor- malari joylashtirilganda hamda yoi oraligi 4100 mm dan 5300 mm ga kengaytirilganda qoilaniladi.
Poyezdlarning beto‘xtov harakatiga moijallanmagan ammo poyezdlarning doimiy harakati rejaiashtiiilgan bekat yoilaridagi radiusi 250 m va undan kam boigan har tomonga qaragan buril- ishlar orasida karnida 15 m uzuulikdagi to‘g‘ri yoi boiagi loyi- halanishi kerak.
Slreika krestovinasidan keyingi qo‘yilgan egrilik radiusi strel­kali o'tkazgich radiusidan kam boimasligi kerak. 0‘tish va bogiovchi yoilar egrilik radiusi 200 m dan kam boimasligi kerak, qiyin sharoitlarda uni 180 m gacha kamaytirishga ruxsat etiladi.
Platformalar va ortish-tushirish frontlari cliegarasidagi yoilar to'g'ri boiishi, qiyin sharoitlarda kamida 600 m lik radiusda va juda qiyin sharoitlarda 500 m dan kam boimagan radiusli egri- likiarda joylashishi mumkin.
Yuqori yoiovchi platfonnalari to‘g‘ri yoi bo‘vlab yoki 1200 m radiusli egriliklarda joylashishi mumkin.
Lokomotiv deposining xandaqli (стойла) ta’mirlash yoilariga kirish darvozalari oldida uzunligi kamida 25 m lik to‘g‘ri yoi qo'yilishi kerak. Boshqa binolar, ortish-tushirish frontlari, es- takadalar oldida egrilikkacha boigan to‘g'ri yoi boiagi shu yoilarga beriladigan eng uzun vagon uzunligidan kam boimasligi kerak. Yoilarni cayta qurishda qiyin sharoitiarda ushbu to‘g‘ri yoini

2. 
   m gacha kamaytirishga ruxsat etiladi.
   

4. 
   Yer polotnosi va suv qochinivchi Inshootlar
   

Ajratish punktlarining yer polotnosini loyihalash ularning planini joyning topografik holati, bosh yoining bo‘ykima profili rnuhandislik-geologik maiurnotiar asosida isiiiash bilan bir vara - kayiga olib ooriladi,
Yer ishlari hajmining optimal boiishkia bekatni bo‘ylama pro­filda to‘g‘ri loyihaiashning aham>vaii katta.

Bekatning bo‘ylama profflini loyihalashni yoining iz sathini belgilashdan, ulami mahalliy sharoit bilan boglashdan boshla- moq lozim. Yoining bo‘ylama profiii o‘rtadagi yoi bo‘yicha yoki bosh yo‘1 bo‘yicha olinadi. Iz sathini belgilashda har bir park bo‘yicha tuproq to‘kish yoki uyish balandligining kamayishiga erishish kerak.
Bekat yollarini profillashda yondosh yoilarning profillari va qiyaliklarining o‘zaro moslashuvini ta’minlash lozim. Bun­da yondosh yoilarning bo'ylama profildagi farqi 15 sm gacha ruxsat etiladi. Yollar orasida strelkali syezdlar boisa, profil farqi 5 sm dan oshmasligi kerak. Yondosh yoilarning farqi yoi boshidagi 50 m uzunlik orasida bartaraf etilishi kerak. Buning uchun profilning o‘zgarish qiyaligi l,5%o dan osh­masligi shart va profilning sinish joylari strelkali olkazgichda bolmasligi lozim.
Ushbu bayon qilingan bo‘ylama profilni loyihalash tartibi boshqa barcha turdagi bekatlar uchun ham qoilaniladi..
Bunday tekislashda izni koiarish 10-15 sm dan oshmasligiga yoki tushirish 5 sm dan oshmasligiga erishish kerak.
Ajratish punktlarining yer polotnosi ko‘ndalang kesimlari qurilish me’yorlari va qoidalari hamda temir yoi yer polotnosi tuzilishining texnik shartlariga mos boiishi kerak.
Yangi 1 darajali yoilarda yer polotnosining kengligi bir yoilik to‘g‘ri uchastkalarda 6 va 7 m, ikki yoilik uchastkalarda esa 10,1 va

11. 
    1 m, II darajali yoilarda 6,5 va 5,8 m, III darajali yoilarda 6 va 5,2 m, IV va V darajali yoilarda 5,5 m va 5 m qabul qilinadi.
    

Ajratish punktlarida chekka yoi o‘q chizigldan yer polotnosi qosh chiziglgacha (chekkasigacha) boigan masofa bosh yoi yer polotnosi kengligining yarmidan kam bolmasligi, strelkali ko‘chalar va tortish yollarida esa yoi darajasidan qat’iy nazar 3,25 m dan kam bolmasligi kerak.
Bekatdagi suv qochirish inshootlari tizimi yer polotnosi, suv qochirish ariqchalari, sun’iy inshootlarni vertikal rejalash- tirishni nazarda tutadi. Ayrim hollarda yer osti suvlari sathini pasaytirish va yer polotnosi chidamliligini oshirish maqsadida yer ostida yopiq drenaj inshootlari quriladi.
Katta bekatlarda ishlab chiqarish va hojatxona oqava chiqindi- larini, ayrim holatlarda yoglngarchilik suvlarini ham qochirish
uchun kanalizatsiya tizimlari, qabul-nazorat va chiqaruv quduq- lari quriladi. Bekatlarda suv qochirish inshootlar tizimi gidravlik va texnik-iqtisodiy hisoblar asosida tanlanadi.
Yog'ingarchilik suvlarini qochirish uchun yer polotnosi va ballast qatlami ustiga tashqi suv qochirish inshootlari tomoniga qaratib qiyalik qilinadi. Ushbu qiyalik qiymati va bir qiyalikda ko'ndalangiga joylashadigan yoilar soni tuproq holatiga, ballast turiga va hududning iqlimiy sharoitlariga qarab belgilanadi.
Yer polotnosining ko‘ndalang qiyaligi yaxshi o‘tkazuvchan va o‘rtacha o‘tkazuvchan grunt uchun, odatda, 0 dan 0,01 gacha, bir qiyalikda esa 10 yoigacha olinadi.
Yer polotnosining ballast qavati ustining ko‘ndalang kesim- lari bekat (yoki uning alohida parki)dagi yoilar soniga, grunt tarkibiga va yogingarchilik miqdoriga qarab yakka qiyalik, ikki qiyalik va arrasimon ko‘rinishda olinishi mumkin. Yakka qiyalikli profillar (4.3- a rasm) asosan bir yoilik uchastkalarda yoi tar­moqlari kam boigan razyezdlar va oraliq bekatlarda quriladi.
O