Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

Фаол юзанинг радиацион балансини ўлчаш учун термоэлетрик балансомер қўлланилади.
Юқорида қаралган асбоблардан ташқари табиий ёритилганликни ўлчаш учун фотометрик асбоб-люксметр қўлланилади. ФФР ни ўлчаш учун турли хил асбоблар ишлатилади. Қуёш ёғдусининг давомийлигини аниқлаш учун гелиограф қўлланилади.
Бу асбобларнинг тузилиши ва асбоблар ёрдамида ўлчашлар ўтказиш услублари агрометеорологиядан лаборатория машғулотлари учун қўлланмаларда муфассал келтирилган.


3.14. Қуёш радиациясининг турлича рельефли
ерларга ва экинларга тушиши.
Маълумки, қуёш радиацияси Ердаги турлича рельефли ҳудудларга: текисликларга, жарликларга, тоғ чўққиларига, дунёнинг турли томонларига қараган ва уфққа қиялиги турлича бўлган ёнбағирликларга тушади. Улар орасидан текисликларга ва ёнбағирликларга тушадиган қуёш радиациясининг миқдорини билиш қишлоқ хўжалигида амалий аҳамиятга эга.
Тўғри қуёш радиациясининг фаол юзага оз ёки кўп тушиши қуёш нурларининг бу юзага тушиш бурчагига боғлиқ.
Агар Қуёшнинг уфқдан баландлиги h_о=90 бўлса, Қуёш зенитда бўлиб, ғолинган юзага тушаётган тўғри радиация оқими энг кўп бўлади. Экватордан четлашган сари h_о нинг максимал қиймати ҳам камая боради. Бундан ташқари қуёш баландлиги кундуз давомида ўзгариб боради. Қуёш баландлиги пасайган сари бирлик юзага тушадиган тўғри радиация оқими ҳам камаяди.
Горизонтал юзага тушувчи қуёш радиациясининг энергетик ёритилганлигини қуйидаги формула ёрдамида аниқланишини биламиз: S¹=S · sinh_o, бу ерда – S тўғри қуёш радиациясининг қуёш нурларига тик юзадаги энергетик ёритилганлиги.
Қуруқлик, айниқса деҳқончилик ҳудудлари текис горизонтал ерлардан ташқари дунёнинг турли томонларига қараган ва қиялиги турлича ёнбағирлардан ташкил топган. Бундай ерларга қуёш нурларининг тушиш бурчаги Қуёш баландлигидан ташқари юзаларнинг уфқ чизиғи билан ҳосил қилган бурчагига ва бу юзаларнинг дунёнинг қайси томонига қаратилганлигига боғлиқ.
Қуёш нурлари уфқ билан  бурчак ҳосил қилган шарққа томон оғма сиртга тушаётган бўлсин. Қуёш нурлари ва оғма сиртга ўтказилган нормал орасидаги бурчакни, яъни қуёш нурларининг оғма сиртга тушиш бурчагини i ҳарфи билан белгилайлик (3.6-расм).
Агар 3.6-расмдаги АС сиртга тушувчи тўғри радиацияни S₁ деб олсак қуйидагини ёза оламиз:



(3.12)

3.6 –расм. Оғма сиртга тушувчи тўғри қуёш радиациясини аниқлаш