Hosil bo’lish orniga k

II-bob Meva va Urug’\

–Meva asosan 2xil b-di:1Tuguncha+ o’zidan hosl b-sa chin meva(o’rik,olcha,olho’ri,gilos,shaftoli); 2Meva+ shakllanishida tugunchadan tashqari,gul+ boshqa qism\i ham ishtirok etsa, sohta meva(olma,nok behi)d-di.Meva asosan 3qismdan:ustki-po’st,o’rta –meva eti,ichki-mag’izdan i-t.Meva\+ oraliq(o’rta)qismi seret va qalin b-sa ho’l meva (o’rik,shaftoli,olcha) d-di.Agar oraliq qismi yupqa,etsiz b-sa quruq meva(no’xot,mosh,loviya,bodom,yong’oq,pista) d-di.Rezavor meva\:(Uzum,ituzum,pomidor,qoraqat).Qovoq meva\:(qovun,tarvu,qovoq,tomoshaqovoq, handalak,bodring).Danakli meva\(ho’l meva\): (o’rik,olho’ri,olcha,gilos).Quruq meva\: chatnamaydigan va chatnaydigan \ga bo’linadi.

–Chatnamaydigan\ga don\ k-di(bug’doy,arpa,suli,makkajo’xori).Chatnaydigan meva\ga:qo’zoq,qo’zoqcha (karam,qurttana,rediska,turp)bu\ dukkakka o’xshasada,orasida to’sig’i borligi b-n u\dan farq qiladi;dukkak\(no’xot,mosh,loviya,burchoq,oq akatsiya,beda,zirako’t);ko’sak\( g’oza, lola,bangidevona,chuchmoma,boychechak);qanotchali meva(zarang,qayrag’och,shumtol);uchma meva(terak) k-di.

–Mevasidan oziq-ovqat sifatida(olma,yong’oq,o’rik,uzum,bug’doy,mosh,loviya,tariq,qo’noq,no’xot);dori-darmon tayyorlashda (marmarak,zubturm,na’matak)foydalaniladi.O’zb.da eng ko’p tarqalgan ziravor\ga (zira,alqor,kashnich,sedana,murch);zeb-ziynat buyum\ni tayyorlashda(yersovun,tasbehmunchoq, qalampirmunchoq)k-di.Iqilimi issiq mamlakat\da(qovun daraxti,non daraxti,banan,kokos palmasi)o’sadi.

–Urug’-o’sm.+ ko’patish organi.U murtak,urug’palla(endosperma),po’stdan i-t. O’sm.\+ urug’pallasiga qarab 1va2 urug’pallali o’sm.\ga bolinadi.

–2urug’pallali o’sm.\+ urug’ida 2urug’palla va murtak joylashgan.Murtak ildizcha,poyacha va 2ta kichik bargchadan i-t.G’o’za+ chigiti(urug’i) ustidan qalin yog’ochsmon qobiq b-n o’ralgan.Bu qobiq huj.\ida juda uzun tuk\(tola\)joylashgan.Yog’ochsmon qobiq ostida oq va yupqa po’st,u+ ostida esa qat-qat b-b joylashgan urug’palla\ va murtak o’rnashgan.2urug’pallali o’sm.\ urug’\i yer yuziga 2urug’palla barg b-n chiqadi.

–1urug’pallali o’sm.\+ urug’i 1ta urug’palla,murtakdagi boshlang’ich ildzcha,poyacha va kurtakchadan i-t(bug’doy,suli,arpa,makkajo’xorii).U\ yer yuziga 1ta urug’palla barg b-n unib chiqadi.Bug’doy+ urug’i(doni)cho’ziq,sirti yupqa sariq po’st b-n qoplangan.Bu po’st qo’shilib o’sgan 2ta qobiqdan i-t.Tashqisi meva qobig’i,ichkisi urug’ po’sti.Urug’+(ichki tuzilishi) asosida joylashgan murtak boshlang’ich ildzcha,poyacha va kurtak chadan i-t.Bug’doyni 1ta urug’pallasi murtakni endospermadan ajratib turadi.Endosperma-oziq modda\ to’plamini tashkil etuvchi huj.\dan i-t.

–Urug’ tarkibidagi organik modda\ urug’palla va endospermada saqlanadi.Uru’ tarkibidigi organik modda\ turli birikma\ shaklida b-di.Bu\ga krax- mal,oqsil,moy\ k-di.Kraxmal ko’p b-di(bug’doy,makkajo’xori,boshqa donli o’sm.\);Oqsil ko’p uchridi(loviya,mosh,noxot);Moy ko’p b-di (yong’oq, bodom,o’rik,shaftoli,yeryong’oq,pista,g’o’za chigitida);Efir moy\(zira,shivit);zahira modda\( mastak,achchiqbodom,shaftoli, kampirchopon)saqlan.

–Urug’\ nafas olganda,kislorod yutib,karbonatangedrit gazi,suv, issiqlik ajratadi.Yantoq urug’i yuz yilgacha hayotchanligini(nafas olish hususiyatini) saqlaydi.Saksovul,chayir,izen urug’i o’sish hususiyatini bir yildan sal ortiqroq saqlidi.Urug’\ni unib chiqish xususiyati ba’zi o’sm.\da 1yil saqlansa,boshqa\da 10-100yil hamsaqlanishi m-n.Urug’ unib chiqishi u-n birinchi navbatda u\ ma’lum muddatli tinim davrini o’tishi zarur.Urug’\ suvni o’ziga shimib olib,bo’rta boshlidi va katta bosm ostida o’sa boshlidi.Shu bosm kuchi ostida urug’\ po’stini yorib yuboradi.suv urug’+ bo’rtishidan tashqari, rivojlanayotgan maysa\+ oziqlanishi u-n ham k-k,chunki unda urug’dagi oziq modda\ eriydi,kraxmal shakarga aylanadi.Bug’doy maysa\idan tayyorlangan sumalak+ shirin bo’lishiga ham sabab shu.

–Urug’\ o’lchamiga qarab turlicha chuqurlikda ekiladi.Sabzi-0.5-2sm(5ºC);Shivit-1-3sm;Turp-2-3sm;Bug’doy-3-5sm(3ºC);G’o’za-6-7sm(13ºC); Makkajo’xori-6-10sm(8ºC);Qo’vun(15ºC); Bodring(12ºC); Pamido’r(10ºC).

–Yirik urug’\ mayda\iga qaraganda chuqurroq ekiladi.Zich tuproqqa urug’\ yuzaroq,yumshoq tuproqqa chuqurroq ekish m-n.Danagi qattiqligi u-n sekin unadi(o’rik,shaftoli,bodom).shu+ u-n u\ni kuzda ekiladi.

–Nish-urug’dan endigina o’sib chiqqan kalta va nozik o’simta.Nish+ o’sishi u-n oziq modda\ urug’palla va endospermadan o’tadi.Oziq modda\ huj. sitop.siga faqat suvda erigandan keyin o’tadi.2urug’pallali o’sm.\+ nishi 2ta urug’palla barg b-n yer yuziga ch-di. 1urug’pallali o’sm.\+ urug’idan nish o’sib chiqishi b-n endospermada to’plangan oziq modda\ sarflanib ketadi va u bo’sh xaltachaga o’xshab qoladi.Bu o’sm.\da urug’pallabarg nish b-n yer yuzuga ko’tarilib chiqmidi,tuproq orasida qopketadi.

–O’sm.\:shamol,hayvon\,qush\,hashorat\,suv va boshqa usul\ b-n tarqaladi.Qo’ng’irbosh mevasi+ uzunligi 0.5mm va og’irligi 0.1-0.2mg;aksariyat gulli o’s.\+ mevasi kattaligi 3-10sm orasida,og’irligi esa 1necha kg ga yetdi.Meva va urug’\+ tarqalishi u\+ tuzilishiga(morfologiyasiga)bog’liq.

–Avtoxor o’sm.\ga(xina,burchoq,o’qotar(o’qotar bodring),yorongul,ko’pchilik dukkakli\)k-di.Bu\+ urug’i mevasi,ichki bosm,palla\+ chatnashi, buralishi hisobiga tashqariga otilib chiqadi.Shamol yordamida(terak,tol,qoqio’t,qo’g’a)tarqaladi.U\ meva\i+ uchida joylashgan bir tutam popuk\ (tuk\) hisobiga uchadi.Uchma meva\ga(qayrag’och,shumtol,saksovul,cherkez,boyalish,baliqko’z,zarang,rovoch,jud) k-di.Suv orqali(nilufar, g’umay,kurmak,machin,qo’ypechak,zarpechak,zubturm,qurttana)tarqaladi.Ayrim o’sm.\+ moslama\i(gajak,tikan,shirasi,hidi,istemol qilinishiga qarab)orqali hayvon ,qush,hashorat\ yordamida tarqaladi.Meva va urug’ni yer yuzi bo’ylab tarqatishda odamga teng keladigan omil yo’q.O’tmishda Xorazmdan Amerikaga yantoq urug’i beda urug’iga qo’shilib borib qolgan.

–Saksovul+ ildzi oziq va namlik qidirib,0-5-1m li gips qatlam\ini teshib o’tadi.Yantoq+ ildz\i 25-30m gachachuqur o’sib,yer osti suvga yetib boradi.Shuvoq,boyalish esa issiq payt\da barg\ini to’kib,salqin tushishi b-n yana barg ch.