Hosil bo’lish orniga k

6-sinf botanika I-bob Gul.

–Gul-yopiq urug’li o’simliklarning jinsiy ko’payish organi bo’lib, u shakli o’zgargan novda.U gulo’rin,gulqo’rg’on,changchi,urug’chidan tash.top.

–O’sm.\+ guli novdasiga bandi b-n birikib turadi va unga gulband d-di.

–Gul 4qismdan i-t:1Gk- Gulni tashqi tomondan o’rab turadigan qavat.U yashil va boshqa rang\da b-di.2Gt-Gulkosachadan ichki qavatda joylashgan gulqo’rg’on qavat.U gultojbarg\ yig’indisidan i-t b-b,turli rangda b-di.3Сh-muhim qism,u 2qismdan i-t:changdon va changchi ip\dan i-t.Changchi ip\ alohida-alohida, qo’shilib, tutam hosl qilib gulo’rnga joylashadi.Ayrim gul\da changchi ip\ bo’midi.4U-gul+ markazida joylashgan eng muhim qism.U tuguncha,ustuncha,tumshuqchadan i-t.Tuguncha-urg’chi+ kengaygan pastki qismi.U+ ichida urug’kurtak bor.tugunchadan meva hosl b-di. Tuguncha\ gul+ boshqa a’zo\iga nisbatan joylashishiga qarab ostki va ustki b-di.Tuzulishiga ko’ra 1 va ko’p uyli b-di.Ustuncha-urug’chi+ o’rta qismi.U tuguncha va tumshuqchani birlashtirib t-di.U+ ichi g’ovak.Tumshuqcha-urug’chi+ eng yuqori qismi-uchi.U chang\ni ushlashda hizmat q-di.

–Gulqo’rgon-gul ochilguncha changchi va urug’chilarni o’rab, tashqi ta’sirdan saqlab turadi.U oddiy va murakkab b-di.Gulqo’rg’on bo’laklari+ rangi bir hil bo’lsa-Oddiy gulqo’rg’on d-di.Oddiy gulqo’rg’on yashl rangli oddiy Gk yoki Gt dan i-t.Bu\ga:lola,chuchmoma,gulsafsar. Agar gulqo’rg’on Gk va Gt dan tash. top. b-s –murakkab gulqo’rg’on d-di. gulqo’rg’on.U\ga:olma,g’o’za,olcha,nok.

–Gulqo’rg’on bo’laklari qo’shilgan gul\ga:( Qo’ypechak,karnaygul,marmarak); Gulqo’rg’on bo’lak\i qo’shilmagan:(o’sma.g’o’za,olma,nok, lola, boychechak.) Gulqo’rg’oni yo’qolgan yoki tangachaga aylanib ketgan o’sm.\:(tol,terak, tut.yong’oq).

–Gul tuzulishi+ sxema b-n ifodalanishiga gul diagrammasi d-di. 1Jag’-jag’(achambiti)-Gk₄ Gt₄ Ch₄₊₂ U₍₂₎ 2 Olxo’ri-Gk₅ Gt₅ Ch_∞ U ₁ 3Lola- Og₃₊₃ Ch₃₊₃ U ₍₃₎ 4Sachratqi-Gk₀ Gt₍₅₎ Ch₍₅₎ U ₍₂₎

–Gul\ 1jnsli yoki 2jnsli b-di. Gulda faqat changchi yoki urug’chining o’zi b-sa -1 jinsli gul deyiladi(tol,gazanda, tut,qayin).Gulda ham changchi ham urug’chi b-sa -2 jinsli gul d-di(o’rik,gilos,olma,shaftoli).

–O’sm.\+ 1 ta tupida ham changchi, ham urug’chi gul alohida-alohida joylashsa-1uyli o’sm.d-di(makka jo’xori) bo’ladi. Changchili gullar bir tupda, urug’chili gullar boshqa tupda b-sa-2uyli o’sm. d-di (gazanda).

–Gulqo’rg’on 2tadan ortiq teng bo’lakka ajralsa-to’g’ri gul d-di.(olma, na’matak,behi,shaftoli, qo’ng’iroq gul,lola,suvyig’ar).Agar gul faqat teng ikki bo’lakka ajralsa yoki umuman teng bo’lakka ajralmasa- qiyshiq gul d-di.(gladiolus,nastarin,isfarak, rayhon, marmarak,kiyiko’t,burchoq,loviya, beda, gunafsha,parpi,angishvonag).

–G’o’za guli olma gulidan Gk si+ tashqi tomonidagi yirik tishchali 3ta bargchasi(ostgulkosachasi) b-n farq q-di.G’o’zani U. si o’ziga xos tuzlgan.

–1ta umumiy bandda(gulpoyada)joylashgan 1 nechta gul\-to’pgul d-di.To’pgul xilma-xil b-di:(So’ta,shingil,kuchala,soyabon,rovak,savatcha,kallak).To’pgul hosl qimidigan o’sm.\ga(lola binafsha behi).

–Oddiy to’pgulda gulpoya shoxlanmidi.Murakkab to’pgulda esa shoxlanadi.To’pguli oddiy qalqonsmon(olma,nok,gilos,olcha)gul\i+ yuqori qismi birxil tekslikda b-di;Oddiy boshoq(zubturum gul\i bandsiz joylashgan);Oddiy shingl(karam,rediska,jag’-jag’,qurttana);Shoxlangan murakkab soyabon(sabzi,ukrop,petrushka,shashir,bodiyon); Oddiy boshoqcha(bug’doy,arpa,javdar,bug’doyiq) hosl qiladi,bunday boshoqcha\dan bir nechtasi umumiy gulpoyaga birikib murakkab boshoq hosl q-di(bug’doyiq);Murakkab shingl-ro’vak(tok,sholi,qamish,nastarin,kelin supurgi,otquloq, rovoch);Kuchala(yong’oq,oqqayin,tol)si boshoqqa ham o’xshidi,lekin asosiy gulpoyasi+ osilib turishi b-n farq q-di;Savatcha(kungaboqar,kartoshka, gul,shuvoq,bo’tako’z,sachratqi,ermon,karrak)savat cha+ atrofi o’rama bargcha\ b-n o’ralgan.Guli ko’zga uncha tashlanmidi(anjir).Gajak to’pgul (ituzum,pomidor, kartoshka);

– Changdondagi yetilgan chang\+ urug’chi tumshuqchasiga tushishi-changlanish d-di.Changlanish turlari: Chetdan,o’z-o’zidan, sun’iy.Hashorat\ yordamida changlanuvchi\ga: (olma,o’rik,nok,beda, oqquray, go’za)k-di.Shamol yordamida changlanadigan o’sm.\:( Bug’doy(guli 2jnsli.gul\i murakkab boshoqda o’rnashgan b-b,changchi\i boshoqdan tashqariga osilib turadi),arpa,sholi,suli, tol, terak, yong’oq.)Shomol yordamida chang- lanadigan kop o’sm.\ avval gullab,keyin barg chiqaradi. O’z-o’zidan changlanadigan\:(olma,nok,na’matak).Sun’iy changlanish (makkajo’xori.)

– Chngchi va urug’chidagi jinsiy hujayralarning qo’shilishi urug’lanish d-di.Chang o’sm.+ turiga qarab turli xil shklda va kattalikda b-di. Hr bir chang donasi mayday-yirik ikkita hujayra\dan i-t.Yirigi-vegetativ huj.Maydasi-jinsiy(generativ) huj. d-di.

–Tumshuqcha yuzasida ushlab qolingan chang asta-sekin o’sa boshlidi.U+ vegetativ huj.si o’sib,uzun va ingichka nay hosl q-di.Ikkinchisi bo’linib 2ta sperma hosl q-di.Chang naychasi tez o’sib,urug’chidagi tumshuqcha va ustuncha ichiga kiradi va tuguncha tomon o’sadi.Chang naycha\idan faqat bittasi tuguncha ichidigi urug’kurtakkacha boradi.Ikkita spermiy chang naychasi orqali urug’kurtakka borib,ichiga kiradi.Urug’kurtak ichida tuhum huj. va markaziy huj.\ yetlgan b-di.Sperma\dan biri tuhum huj. b-n,ikkinchisi markaziy huj. b-n qo’shiladi.Bu urug’lanish(qo’shurug’lanish) d-di.Urug’langan tuhum huj.-dan murtak,markaziy huj.dan-endosperma rivojlanadi.Murtak b-n endosperma birgalikda urug’ hosl q-di.Qo’sh urug’- lanishdan so’ng urug’kurtak urug’ga aylanadi.U+ po’stidan shu urug’ni o’rab turadigan po’st,tuguncha va gul+ boshqa qism\idan esa meva hosl b-di.

–Agar tugunchada faqat bitta urug’kurtak b-sa,u urug’langandan keyin 1urug’li meva rivojlanadi (o’rik,olcha, gilos,shaftoli).Tugunchada ko’p urug’kurtak b-sa,bir necha urug’li meva hosl b-di(lola.g’o’za).

–Eng yirik gul-Rafleziya Arnoldi.1818-yil Sumatra oroliga brogan doctor Jozek Arnolda va Tomas Stafford Rafflis ilk bor dunyodigi eng yirik gulni ko’rishgan.U+ diametri 1m,gultojbarg\i 5sm qalinlikda.Rangi,poyasi,bargi+ yo’qlig,qo’lansa hidi katta qiziqish uyg’otdi.U boshqa o’sm.\+ uzun po’stlog’i orasiga kirib olib,u+ shirasi hisobiga yashidi.Eng kichik gul-Volfiya.kattaligi nina+ uchidek keladi.