Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Органик мажмуалар усули. 
Етакчи органик қолдиқлар 
усулидан фарқли ўлароқ бунда бутун палеонтологик материалдан 
фойдаланилади. Тадқиқотчи кесмада тарқалган қолдиқларни 
ўрганади, уларнинг кесма бўйлаб комплекслари алмашинишини ва 
кесмадан кесмагача ўзгаришини аниқлайди. Мазкур усулнинг 
устиворлиги шундан иборатки, бунда кесмаларнинг ѐши ва уларни 
таққослаш 
ҳақидаги 
хулосалар 
якка 
етакчи 
органик 
қолдиқларгагина эмас, балки қатламда учрайдиган барча фауна ва 
флора шакллари мажмуасига асосланган бўлади. Шундай қилиб, 
ѐтқизиқларнинг ѐши ҳақидаги хулосаларнинг ишончлилиги ошади. 
Ушбу 
усул 
ҳозирги 
вақтда 
кенг 
қўлланилади 
ва 
биостратиграфияда асосий усул саналади. 
Усулнинг мазмуни график тасвирланади. Унда тошқотган 
қолдиқлар кесмада пайдо бўлиши ва қирилиб кетиши тартибида 
жойлаштирилади. Бунда муайян мажмуаларнинг алмашиниши 
бўйича поғоналар ҳосил бўлади ва уларга асосланиб 
ѐтқизиқларнинг ѐши ҳақида хулоса чиқариш ва кесмаларни 
табақалаш мумкин. 

---

117 
Органик қолдиқлар мажмуасини таҳлил қилишда муайян 
қатламда учрайдиган ва унинг чегарасидан чиқмайдиган 
шакллар ажратилиши мумкин. Бу бизга маълум бўлган етакчи 
шакллардир ва улар кесмада жуда кам учраши мумкин. Аммо 
улардан ташқари пастки қатламда пайдо бўлган ва кейинги 
қатламда учрамайдиган ѐки пастки қатламда учрамайдиган, 
ушбу қатламда мавжуд бўлган ва устки қатламга ўтувчи 
шакллар ҳам учрайди. Қатламда топилган органик қолдиқлар 
мажмуаси унинг типик тури (индекс-тур) бўйича номланади, бу 
комплекснинг барқарорлиги бир қанча кесмаларда текшириб 
кўрилади. Бундай шакллар мажмуаси ѐтқизиқлар ѐшини ишончли 
аниқлашга ѐрдам беради.
Юқорида кўриб ўтилган биостратиграфиянинг хусусий 
усулларидан ташқари эволюцион (филогенетик), палеоэкологик ва 
таққослашнинг сонли усули кабилар ҳам мавжуд. Улар билан 
талабалар юқори курсларда махсус фанларни ўрганишда танишади.