Hojimatova shirinning darsning texnologik xaritasi

Dam olish daqiqasi.
Qanday yaxshi bolalar Qiziguncha to badan
Tozalik orastalik. Yo’lakchada yugurmoq
Go’zal xulq,odob bilan, “1, 2, ” deb egilib.
Hamisha payvastalik Mashq qilsangiz yana,
Sahar turib uyqudan Shasht bilan ko’krak kerib
Muzday suvga yuz yuvgan. Yursangiz yayrar tana.
Bu she’rni harakatlar bilan bajariladi

3. 
   Yangi mavzuni bayoni.
   

O`qituvchi: Endi bugungi yangi mavzumiz “Oy – yerning tabiiy yo`ldoshi”.
Bolajonlar kitobingizga qarab o`qiganlarimni kuzatib boring.
“Oy – yerning tabiiy yo`ldoshi”
Quyosh atrofida sayyoralar aylanib yurganidek, sayyoralarning atrofida ham osmon jismlari aylanadi.

Sayyora atrofida doimiy aylanib yuradigan yirik osmon jismi tabiiy yo`ldosh deb ataladi.

Yer sayyorasining tabiiy yo`ldoshi Oydir ( 9 – rasm). Oy yer atrofini 27 kun – u 8 soatda bir marta aylanib chiqadi. Uning Yerdan uzoqligi 384 400 kilometrga teng.
Oy ham shar shaklidadir ( 10 – rasm ). Uning diametri 3500 kilometr, ya’ni Yernikidan 4 marta kichik.

Oy sirti Yernikiga o`xshamaydi. Oyda o`simliklar ham, hayvonlar ham yo`q. Uning sirtida jonsiz tabiat hukm suradi. Chunki Oyda hayot uchun zarur bo`lgan havo ham, suv ham mavjud emas.

Oyda kunduzi harorat +120 C, kechasi – 160 C bo`ladi. Kunduzi 15 sutka davom etadi, undan keyin 15 sutka davomida qorong`i kecha bo`ladi. ”Oyning 15 kun qorong`i, 15 kuni yorug`” degan xalq maqoli shundan kelib chiqqan.
Oy yuzida havo yo`q. Shuning uchun uning sirtiga ko`plab meteorlar tushib turadi. Son – sanoqsiz meteorlarning urilishidan Oyning sirtida ko`plab chuqurliklar hosil bo`lgan.
Yerdan Oyning ko`rinishi turli holatda bo`ladi. Ba`zida kechasi Oy ko`rinmay qoladi. Bir necha kun o`tib, ingichka ko`rinishdagi hilol oy ko`rinadi. Kunlar o`tishi bilan hilol oy kattalashib, yarim oyga aylana boradi. Yarim oy kundan kunga to`lishib, bir haftadan keyin to`lin oyga aylanadi ( 11 - rasm). Bir necha kundan keyin to`lin oyning yana kichrayib borayotganini kuzatish mumkin. Shu tarzda to`lin oy yana yarim oyga, so`ngra hilol oy ko`rinishiga kelib qoladi.

Bir necha kundan keyin ”Oy umuman ko`rinmay qoladi. Yana bir necha kun o`tishi bilan tunda osmon gumbazida hilol oy paydo bo`ladi. Oy shu tariqa o`z ko`rinishini o`zgartirib turadi.

Oy o`zidan nur chiqarmaydi. U Quyosh nurlarini qaytaradi. Oyning Quyoshga qarab turgan yarmisi yorug`, orqasi esa qorong`i bo`ladi. Tunlari bizga faqat Quyosh yoritib turgan yorug` qismi ko`rinadi, xolos.
Hamma vaqt Quyosh tushib turgan yorug` qismi bizga to`liq ko`rinmaydi. Yorug` qismining katta yoki kichik bo`lib ko`rinishi Oy va Quyoshning Yerga nisbatan holatiga bog`liq.