Ходжумян белла суреновна

ЕРЕВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
ХОДЖУМЯН БЕЛЛА СУРЕНОВНА
СОМАТИЧЕСКИЕ ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ (сопоставительное описание русских и армянских соматических фразеологизмов)
ЕРЕВАН ИЗДАТЕЛЬСТВО ЕГУ 2019


YEREVAN DAVLAT UNIVERSITETI
XOJUMYAN BELLA SURENOVNA
SOMATİKA FRAZEOLOGIK BIRIKLAR (rus va arman somatik frazeologik birliklarining qiyosiy tavsifi)
YEREVAN NASHRIYOTI YSU 2019

S.G. TerMinasova shunday yozadi: “Til – madaniyat ko‘zgusi bo‘lib, u nafaqat insonni o‘rab turgan real dunyoni, balki uni ham aks ettiradi.

faqat uning hayotining real sharoitlari, balki ijtimoiy
4
xalq mentaliteti, uning mentaliteti, milliy xarakteri,
turmush tarzi, an'analar, urf-odatlar, axloq, qadriyatlar tizimi,
munosabat, dunyoni ko'rish (Ter-Minasova 2008: 14).
Bunday tadqiqotlar orasida alohida o'rin egallaydi
frazeologiya sohasida ish, qaysi biri eng
tilning ma’lum darajada “xalq ruhini”, dunyoqarash va munosabatning milliy xususiyatlarini, xalq madaniyatining o‘ziga xosligini aks ettiruvchi ifodali qatlamlari. DA
bu aloqa V.N. Telia tilning frazeologik birliklari ekanligini qayd etadi
“madaniy va tilshunoslik nuqtai nazaridan eng ajralib turadiganlari
uning nominativ aktsiyalarining bir qismi” (Telia 1993:13).
Frazeologik birliklarni madaniy va lingvistik belgilar sifatida o'rganish
nafaqat ularning til o'ziga xosligini chuqurroq o'rganishga va muloqot jarayonida ularning muhim rolini baholashga imkon beradi;
balki ulardagi shifrlangan madaniy ma’nolarni ochish, ularning madaniy va milliy an’analar va qoliplar bilan aloqasini ochib berish.
Tilni kodlash, ma'lumotni saqlash va uzatish xususiyatlarini o'rganishga murojaat qilishni nazarda tutadigan antropotsentrik yondashuv nuqtai nazaridan, komponent tarkibidagi somatik frazeologik birliklar (SF) guruhi tadqiqot uchun ayniqsa qulay materialdir.
tana qismlari va ichki nominatsiyalarni belgilab berdi
organlar. Somatik frazeologik birliklar yaxlit va ekspressiv-majoziy tuzilishga ega bo'lgan antropomadaniy shakllanishlarning maxsus sinfi vazifasini bajaradi.
yo'q atrofdagi dunyoni bilish jarayonida insonning analitik faoliyati tajribasi bilan bevosita bog'liq. Frazeologik birliklarning keng sinfi sifatida SF asosiy madaniy kodlarni ifodalashda eng muhim o'rinni egallaydi: somatik, vaqtinchalik, fazoviy, mavzu va boshqalar. Ma'lumki, usullar
Madaniy kodlarning og'zaki ifodalanishi til jamoasining madaniyati bilan belgilanadi.
Frazeologik birliklarning semantikasini, shu jumladan idrok etish mumkin bo'lgan nomlarni (tana a'zolari nominatsiyasini) o'z ichiga olgan majoziy komponentini talqin qilish kontseptualizatsiyaning milliy va madaniy o'ziga xos xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi.
real dunyoni, shu jumladan, shaxsning o'zini hisobga olgan holda
ekspressiv-baholovchi konnotatsiyalar. Somatik frazeologik birliklar turli ob'ektlar, hodisalar va voqelik holatlarini nomlashning universal vositasi bo'lib, antropomorfik dunyoqarash tamoyilini namoyish etadi.
Har qanday tilning ifoda vositalari orasida frazeologik birliklar qatlami alohida o‘rin tutadi. Frazeologik birikmalar tilda keng qamrovli murakkab kompleksni "qadoqlash"ning o'ziga xos ixcham usuli sifatida ishlaydi.
har xil fikrlar, tajribalar va holatlar. tug'ilish
dastlab yozuvchi, publitsist qalami ostida, siyosatchining og'zida yoki natijada oddiygina kundalik muloqotda
atrof-muhitga xos bo'lgan ba'zi munosabatlar va xususiyatlarni tushunish ochko'z dunyo, ular frazeologizm maqomini oladi
keng tarqalgan til birliklari doirasiga majburiy kiritilishi sharti bilan. Aloqa aktida ularning to'liq ishlashi uchun xabarni jo'natuvchi va qabul qiluvchisi madaniy va lingvistik kodga ega bo'lishi kerak.
birinchi navbatda frazeologik birliklarni tez tanib olishga imkon beradi va
keyin va uni "dekodlash".
Shunday qilib, frazeologiyani shunday tuzadigan asosiy farqlovchi xususiyat uning semantik tuzilishi bo'lib, u nafaqat til ta'limi ma'nosini, balki uning qurilishi, grammatik xususiyatlarini ham o'z ichiga oladi.
dizayn va tizimli til aloqalari. Lingvistik
fan tilning frazeologik tarkibini ajratib olishga intilardi
tadqiqot uchun uning ekspressiv vositalarining umumiy tizimi
u har xil pozitsiyalardan va turli yo'llar bilan, qaysidir ma'noda tilshunoslik rivojlanishining asosiy tendentsiyalari bilan bog'liq bo'lgan.
Ushbu yo'nalishlarning har biri barqaror nutqni ko'rish va talqin qilish uchun yangi istiqbollarni ochdi
komplekslar, ularning majoziy xarakteriga e'tibor berish,
tilning frazeologik tarkibini uning maxsus tizimi yoki quyi tizimi sifatida ko'rib chiqishda tizimli-semantik o'ziga xoslik, tizim tartibi, funktsional va stilistik xususiyatlar yoki sintaktik o'ziga xoslik (Arxangelskiy 1964; Roizenzon 1974; Teliya 1996).
Uzoq vaqt davomida frazeologizmlar tavsifni standartlashtirishga, uni tasniflashga intilishdi.
7
uyg'unlik, uning ob'ektlari tufayli heterojenligini tekislash
frazeologik birliklarning ana shunday universal xususiyatlari
til tarkibi barchada namoyon bo'ladigan barqarorlik sifatida
strukturaviy darajalar va birliklar sifatida takrorlanuvchanlik
til. Biroq, frazeologik birliklarni tilning tarkibiy va semantik birliklari sifatida tahlil qilish va tavsiflash hali to'liq ma'lumot bermaydi.
ularning roli va funksional-semantikasi haqidagi fikrlar
belgilar.
Frazeologik birliklarning ko'pgina semantik xususiyatlari,
ularning ramziy tabiati va qonunlari bilan bog'liq
nutqiy vaziyatlarda tanlov uzoq vaqt davomida olimlarning tadqiqotlarida etarli darajada yoritilmagan. Agar a
60-yillarda frazeologiyaning predmeti va doirasi haqida munozara
"frazeologik birliklar" tushunchasining o'ziga xos ta'rifi atrofida ochilib, maxsus tizim yoki
til darajasi, keyinchalik keyingi yillarda "frazeologik ma'no" va "leksik ma'no" atamalari bilan ifodalangan lingvistik belgilar semantikasining o'zaro bog'liqligi muammosi frazeologiya nazariyasida markaziy o'rinni egalladi.