Hisob stavkasi

Nima uchun Markaziy bank aholiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kredit bermaydi?
Markaziy bank faqat yirik miqdordagi summalar bilan ishlaydi. Bu yerda gap bir necha milliarddan tortib bir necha 100 milliard haqida ketmoqda. Mana shu holatda tijorat banklari aholi va Markaziy bank o‘rtasiga vositachi rolini o‘ynaydi va bundan, albatta o‘z daromadini oladi. Boshqa tomondan, Markaziy bankda Respublikaning hamma nuqtasida minglab filiallarni ochib, aholi bilan ishlash imkoniyati mavjud emas.
Tijorat banki Markaziy bankdan olgan summasiga noinsoflik qilib juda katta foiz qo‘yishi mumkinmi?
Ha, mumkin. Deylik, Markaziy bankdan 14 foizlik ctavka bilan olib, aholiga 30 foizdan sotishi mumkin. Lekin, bu holatda bank o‘z mijozlarini yo‘qatadi. Banklar o‘rtasida sog‘lom raqobat bo‘lgan taqdirda mijoz foizi kamroq bankka borishni ma’qul ko‘radi.
Qayta moliyalash stavkasi nima asosida belgilanadi?
Qayta moliyalash stavkasi foizlari mamlakat iqtisodiyotining umumiy ahvoli va mamlakatdagi inflatsiya darajasidan kelib chiqib belgilanadi. Markaziy bank bir necha yil davomida sun’iy tarzda stavkani 9 foiz atrofida ushlab turdi. Aslida, iqtisodiyot ancha achinarli ahvolda ekanligi, inflatsiya rasmiy foizlardan ancha ko‘pligi ko‘pchilikka ma’lum edi. Mamlakatda agar inflatsiya darajasi oshib borsa, Markaziy bank ham qayta moliyalash stavkasini oshirib boradi. Agar inflatsiya darajasi pasayib borsa, unda qayta moliyalash foizi ham pasayib boradi. Dunyoda hatto manfiy qayta moliyalash stavkasiga ega mamlakatlar ham bor. Masalan, Daniyada hozirgi kunda qayta moliyalash stavkasi – 0,5 foizdan iborat.
Agar faqat raqamlar bilan oladigan bo‘lsak, bu holat bizda inflatsiyaning oshib borayotganligini ko‘rsatadi va bu iqtisodiy vaziyat unchalik ham yaxshi emasligini anglatadi. Lekin, bizda amalda inflatsiya bir necha yildan beri baland edi va rasmiy raqamlar sun’iy tarzda ushlab turilgandi. Hozirgi holarda Maraziy Bank muammoni tan olib, vaziyatni to‘g‘rilashga harakat qila boshlagani juda ham quvonarli holat. Muammoni borligini tan olmasdan turib uni yechib bo‘lmasligi hammamizga ma’lum.