Hind okeniga umumiy tavsif reja: hind okeanining geografik o`rni hind okeanining o`simlik va hayvonot dunyosi

2. HIND OKEANINING O`SIMLIK VA HAYVONOT DUNYOSI
Oʻsimliklari va hayvonot dunyosi. Hind okeani 2 ta biogeografik ob-lastga kiradi. Hind—Tinch okean tro-pik oblasti va Antarktika oblasti. Hind— Tinch okean oblasti planktonga boy. Fitoplankton, asosan, diato-meya va peridineya, shuningdek, havorang-yashil suvoʻtlardan iborat. Radio-dyariy, foraminifera, amfipodalar ayniqsa koʻp. Moʻʼtadil va antarktika mintaqalarida eng koʻp tarqalgan planktonlar diatomeyalardir. Fitobentoslardan tropik mintaqada sargasslar, turbinariylar tarqalgan. Ohaktoshli suvoʻtlar marjonlar bilan birga marjon qurilmalarini hosil qiladi. Hind okeanining suzib yuruvchi jonivorlari ham juda xilma-xil. Baliqlardan sardinella, anchous, stavrida, mayda tuneplar, kefal. dengiz laqqa baliqlari bor. Tosh-baqa, dengiz ilonlari yashaydi. Sut emizuvchilardan kit, kashalot, del-fin, tyulen, dengiz fillari mavjud. Qushlardai chayka, baklan, albatros, janubida pingvinlar yashaydi. Endemik hayvon koʻp: ignaterililar, mollyus-kalar, marjonlarning koʻp oilalari, baliqning 20 ta oilasi endemikdir. Antarktika oʻlkasidagi 90% baliq ep-demik hisoblanadi.
Hind okeanining biologik mahsuldorligi turli qismlarida turlicha. Oke-anping qirgʻoqboʻyi qismlari, ayniqsa, shimoliy qirgoqboʻyi mahsuldor boʻlib, sutkasiga 250–500 mg/m:ga teng. Eng yuqori biologik mahsuldorlik Arabiston dengizida, sutkasiga 600 mg/m2. Hind okeanining biologik boyliklari Atlantika va Tinch okeanlarnikidai kam emas. Biroqtoʻliqfoydalanilmaydi. Jahopda ovlanadigan baliqning 3— 5%, yaʼni 3 mlm. t si Hind okeaniga, uning 1,5 mln. t si Hindistonga toʻgʻri keladi. Yaqin va Oʻrta Sharq shelf zonasida neft va gazning yirik konlari topilgan. Hindiston, Sharqiy Afrika, Gʻarbiy Avstralim shelf zonalari istiqbolli hisoblanadi. Hindiston, Shri Lanka, Gʻarbiy Avstraliyaning sohil qismidagi qumlar ilmenit, pirkon, rutil va monatsit sochilmalariga boy. Oksanning markaziy chuqur qismidagi temir-marganets kon-kretsiyalar jadal ravishda qazib olinmoqda.
Hind okeanining transport ahamiyati katta. Hind okeanidan oʻtgan tranzit yoʻllar Atlantika va Tinch okean portlarida tugaydi. asosiy dengiz yoʻllari okeanning shimoliy qismida kenglik boʻylab, Fors qoʻltigʻidan Afrika qirgʻoqlari orqali Atlantika okeaniga oʻtadi. Suvaysh kanali orqali oʻtgan suv yoʻli ham muhim ahamiyatga ega. Hind okeani qirgʻoqlarida Rastannura (Saudiya Arabistoni), Xark (Eron) va boshqa maxsus neft portlari, Adan, Mumbay, Kal-kutta, Karochi, Yangon va boshqa universal portlar joylashgan.
Hind okeanining asosiy ekologik muammolaridan biri okean suvining turli chiqindilar bilan ifloslanib borayotganligi. Bunda neft va uning mahsulotlari bilan ifloslanish 1-oʻrinda. Sanoat chiqindilari bilan birga suvga koʻp miqdorda mis, rux, margimush, surma, vismut tushadi. Ular muhitning fizik-kimyoviy holatiga taʼsir koʻrsatadi. Okean suvini, xususan, Fors qoʻltigʻi suvini chiqindilar bilan if-loslanishiga qarshi kurashish uchun 1978 yilda Kuvayt protokoli imzolandi. 1981 yilda shunday shartpoma Qizil dengiz va Adan qoʻltigʻi haqida ham tuzilgan. 1983 yilda Vellingtonda Antarktika florasi va faunasini muho-sraza qilish toʻgʻrisida konvensiya imzolandi. 1984 yilda Sharqiy Afrika qirgʻoqlari yaqinidagi suv muhitini muhofaza qilish rejasi tuzildi. Bularga muvofiq okeanning turli qismlarida tabiat, hayvon va oʻsimliklarni muhofaza qilish maqsadida rezer-vatlar tashkil etilgan.
Oʻ r g a n i l i sh t a r i x i. Hind okeani haqidagi dastlabki tasavvurlarga uning sohillarida yashagan xalkdar ega boʻlganlar. Ular savdo va harbiy maqsadlarda Hind okeanining turli qismlarida suzishgan. Miloddan avvalgi 5—4- ming yilliklarda Mesopotamiyada yashagan shumerlar Fors qoʻltigi va Arabiston dengizida suzganlar. Finikiyaliklar esa miloddan avvalgi 4-asrda Qizil dengizdan chiqib, Afrikaning sharqiy va janubiy qirgʻoqlari boʻylab aylanib chiqqanlar. Oʻrta dengiz boʻyida yashagan xalqlar okeanla musson shamollardan foydalanib suzishgan. Yunop va rimliklar Ben-galiya qoʻlgigi orqali Janubi-Sharqiy Osiyo va Xitoy bilan aloqalar oʻrnatganlar. Arablar 1— 8-asrlarla okean toʻgʻrisida juda koʻp maʼlumot toʻplashgan. 1441 yilla Abdurazzoq Samarqandiy Hindistonga dengiz orqali sayohat qilgan. Hind okeani va uning sohillari va Hindiston toʻgʻrisida goʻplagan maʼlumotlarini "Ikki saodatli yulduzning balqishi va ikki dengizning qoʻshilishi" asarining 2 bobida bayon etgan. Undan 27 yil keyin Hind okeaniga Afanasiy Nikitin, 56—57 yildan soʻng portugaliyalik sayyoh Vasko da Gama borgan. Ibn Mojid ham oʻz asarlarida Qizil dengiz, Fors qoʻltigʻi, Hind okeanida kemalarning suzish yoʻnalishlarini tavsif-lab bergan.
Hind okeani qirgʻoqlarini aniqpash, geogra-fiyasini oʻrganishga bagishlangan dengiz ekspeditsiyalari 18-asr oxirlaridan boshlandi. 1772—75 yillarda J.Kuk, 1803—06 yillarda I.F.Kruzenshtern va Yu.F.Lisyanskiy, 1815-16 va 1823-26 yillarda O.Ye.Kotsebu tadqiqot ishlari olib borishdi. 19—20-asr boshlarida Hind okeanini oʻrganish ishlari kengaydi. 1857—69 yillarda Arabiston dengizi va Bengaliya qoʻltigʻida suv osti telegraf kabellarini oʻtkazish maqsa-dida okean tubi oʻrganildi. 1898—99 yillarda Germaniya tashkil etgan chuqur suv ostini oʻrganish ekspeditsiyasi Sharqiy Hindiston va Arabistoi — Hindiston suv osti togʻlarini kashf etdi. 1906 yilda yana bir nemis kemasida olib borilgan oʻlchash ishlari natijasida Yava botigʻi kashf etildi. 20-asrda Hind okeanini Xalqaro geofizika yili dasturi asosida "Ob", "Lena" kemalarida tashkil etilgan ekspeditsiya oʻrgandi. 1959—60 yillarda AQSH oke-anshunoslari Gʻarbiy Hind sun osti tizma togʻlaripi kashf etdilar. 1960— 65 yillarda Hind okeanida Xalqaro ekspsditsiya boʻlib, uning dasturiga okeapni har tomonlama toʻliq oʻrganish kirtildi, unda 20 ga yaqin mamlakat olimlari ishtirok etdi. Ekspeditsiya 2000 dan ortiq okeanologik stansiya tashkil qildi. Hozirgi vaqtda suv osti apparatlari yordamida ham kuzatish ishlari olib borilmoqda. 2004 yil dekabrda roʻy bergan zilzilalar va sunamidan keyin oke-anni oʻrganish yana ham kuchaytirildi.



Flora va Hind okeanining faunasi juda xilma-xildir. Tropik mintaqa Planktonning boyligi tomonidan ajratilgan. Yagona uyali algacha trichodesmium (Cyanobakteriyalar) juda ko'p (siyanobakteriyalar) juda ko'p, shu sababli suvning yuzasi juda notekis bo'lib, uning rasmini o'zgartiradi. Hind okeanining Plankton organizmlarning kechasi yorqinligi bilan ajralib turadi: vaqtinchaliklar, ba'zi turdagi midyfish, taroq, qobiqlar. Reklama bo'yalgan sifoforformlar juda ko'p uchraydi, shu jumladan zaharli fzazallar. Mo''tadil va arktik suvlarda Planktonning asosiy vakillari - bu koptoklar, efauguidlar va diatomlar. Hind okeanining eng ko'p sonli baliqlari kromamps, orkinos, dini va turli xil akulalardir. Sudralib yuruvchilar dengiz kaptarlari, dengiz shoxlari, sutemizuvchilar - CetaceE dengizi (tishsiz va ko'k kitlar, delflas, delfinlar), muhrlar, dengiz fillari mavjud. Ko'pgina Cetepeans o'rtacha va yopiq hududlarda yashaydi, u erda suvlarning intensiv aralashmasi tufayli, planktonik organizmlar rivojlanishi uchun qulay sharoitlar paydo bo'ladi. ALTROSLAR VA FRIGATELAR, shuningdek qirg'oqda yashaydigan pingvinlarning bir nechta turlari tomonidan taqdim etiladi Janubiy Afrika, Antarktida va orollar okeanning mo''tadil kamalida yotar edilar. Hind okeanining o'simlik olamida jigarrang (sargazin, turbinalar) va yashil alga (kareler) bilan ifodalanadi. Ref binolarini qurish bo'yicha marralar bilan birga ishtirok etadigan lime algae va Xalimeda ham juda yaxshi rivojlanmoqda. Qal'atni shakllantiruvchi organizmlar, marjon platformalari, ba'zan bir necha kilometr kenglikka erishadi. Hind okeanining qirg'oq zonasi uchun odatiy, magrove paltolari tomonidan shakllangan fitokokozdir. Ayniqsa, ana shunday tog'lar daryolarni hal qilish va Janubi-Sharqiy Afrikadagi ulkan sohalarda, G'arbiy Madagaskarda muhim o'rinlarni egallaydi Janubi-sharqiy Osiyo va boshqa sohalar. O'rtacha va paginksiktiv suvlar, qizil va jigarrang gollar uchun asosan Fukusov va laminariya guruhlari, porfir, hlidiumdan iborat. Janubiy yarim sharning shakar joylarida gigant makrokitlar mavjud. Zoobentos turli xil mulestez, ohaktosh va flint gubkalari, Iglozzy ( dengiz ichak, Starfish, ibodatlar, sahro, ko'plab qisqichbaqalar, gidrotrosiidlar, msaka. T ropik zonada, marjon podalari keng tarqalgan.