Himoyaga tavsiya etildi

2. Globallashuv jarayonida moliyaviy xavfsizlikni kuchaytirishning zarurligi.

Xalqaro moliyaviy xavfsizlik muammolari bo’yicha iqtisodiy tadqiqotlarda keltirilgan yondoshuvlarni umumlashtirgan holda xalqaro moliya xavfsizlik tizimi har bir mamlakatni yoki mamlakatlar guruhini quyidagi xavflardan himoya qilishi kerak:²

– jahon iqtisodiyotida bozor kuchlari faoliyati natijasida jahon iqtisodiy rivojlanish sharoitlarining kutilmaganda yomonlashishi;

– mamlakatlar o’rtasida o’zaro kelishuvlarsiz qabul qilingan tashqi iqtisodiy qarorlarning nomaqbul oqibati;

– alohida mamlakatlar tomonidan puxta o’ylanmagan ichki iqtisodiy qarorlarning salbiy oqibatlari;

– boshqa mamlakatlar tomonidan atayin qilinadigan iqtisodiy tajovuzkorlik;

– transmilliy jinoyatchilik natijasida yuzaga keladigan salbiy global va milliy iqtisodiy oqibatlar.

Yuqoridagi qayd etilganlardan xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha asosiy vazifalar yuzaga keladi:

Birinchi vazifa jahon xo’jaligining barqarorligini qo’llab-quvvatlash, butun dunyo mamlakatlari farovonlik darajasining va ishlab chiqarishining o’sishiga imkon beruvchi sharoitlarni yaratish, global bozorda kutilmagan tebranishlarni cheklash, ularning global iqtisodiy inqirozlar ko’rinishida avj olishiga yo’l qo’ymaslik, shuningdek inqirozlar oqibatini tezlik bilan bartaraf etish kabilardan iborat bo’ladi.

Birinchi vazifani bajarish global bozorda ikkita hodisani mujassamlashtirgan holda murakkablashadi bir tomondan bozor mexanizmining jiddiy nobarqarorligi; boshqa tomondan milliy suverentitetga asoslangan xalqaro tizimning tarixiy shakllanganligi. Agar alohida davlat doirasida bozor mexanizmidagi muammolarning va inqirozli holatlarning yuzaga kelishi davlat tomonidan bartaraf etilishi mumkin bo’lsa, butun dunyo miqyosida bunday imkoniyat chegaralangandir.

Ikkinchi vazifa iqtisodiy siyosatda o’zaro kelishuv asosida yoki birgalikda qarorlar qabul qilishning u yoki bu shakllarini ishlab chiqishdan iborat bo’ladi. Har bir davlatning yurisdiktsiya sohasi uning chegaralari bilan chegaralanganligi tufayli, istalgan davlat global iqtisodiy jarayonlarga maqsadli ta’sir etish qobiliyatiga ega bo’lmaydi. Bundan tashqari, davlatlarning individual harakati bir-biri bilan qarama-qarshilikda namoyon bo’ladi, global jarayonlar esa, milliy iqtisodiyotlar chegarasida paydo bo’ladi. Bularning barchasi barqaror rivojlanishni ta’minlash bo’yicha davlatlarning alohida, shuningdek mintaqaviy darajada hamkorlik qilishini taqozo etadi.

Xalqaro moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha uchinchi vazifa xalqaro moliyaviy nizolarni oldini olish, milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish uchun foydalaniladigan turli savdo-siyosiy vositalarni qo’llash tartiblarini o’rnatish kabilarni o’z ichiga oladi. Xalqaro moliyaviy nizolar ichki yoki tashqi iqtisodiy muammolarni tartibga solish bo’yicha qarorlarni alohida mamlakat qabul qilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bunda muammolarni hal etish usullari, metodlari va maqsadlari boshqa mamlakatlarning manfaatlari bilan mos kelmagan holda iqtisodiy nizoni hamda ularning iqtisodiy xavfsizligiga tahdidlarni yuzaga keltirishi mumkin. Shuningdek, ushbu masalalarni har bir davlat tomonidan alohida hal etishning imkoni bo’lmagan holda xalqaro hamjamiyatning birgalikdagi hamkorligini talab etadi.

To’rtinchi vazifa umumiy ko’rinishda bitta mamlakat chegarasidan chetga chiquvchi jinoyatchilik sifatida belgilanuvchi transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurashishga yo’naltirilgan. Transmilliy iqtisodiy jinoyatchilik noqonuniy yo’l bilan iqtisodiy foyda olishga intilishni chegaralaydi. O’zining amaliy jihatdan namoyon bo’lishiga ko’ra transmilliy jinoyatchilik milliy va xalqaro ko’lamda g’arazli maqsadlarda jinoyatchilikning alohida xavfli ko’rinishi bilan shug’ullanuvchi birmuncha yirik, barqaror va boshqariladigan kriminal tuzilmalarning mavjudligida yuzaga keladi. Korrupsiya va xalqaro huquq talablariga bo’ysunmagan holda g’ayriqonuniy yo’llardan foydalanish orqali soliqlarni to’lashdan bo’yin tovlash kabi iqtisodiy jinoyatchilik ko’rinishlari jahon iqtisodiyotiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi.

1-rasm. Davlatlarning risklilik darajasi(Euromoney.com)

Xalqaro moliyaviy xavfsizlik tizimini tashkil etishning asosiy tamoyillari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:³

– iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish strategiyasini har bir davlat tomonidan erkin tanlash va amalga oshirish;

– jahon iqtisodiyoti globallashuvi jarayonida ishtirok etish shakllari va yo’llarining xilma-hilligi sharoitida rivojlanish modellarini majburan qabul qilishdan voz kechish;

– insoniyatning global muammolarini hal etishga yo’naltirilganlik;

– o’zining iqtisodiy, ishlab chiqarish va demografik salohiyati hamda tabiiy resurslari ustidan davlat suverenitetini ta’minlash;

– ishchi kuchlari, g’oyalar, axborotlar, kapital harakati, fan va savdo sohasida jahon hamjamiyati barcha mamlakatlarining o’zaro manfaaatli hamkorligi;

– davlatlarning ular tomonidan o’tkazilayotgan iqtisodiy siyosat oqibatlar yuzasidan jahon hamjamiyati oldida javobgarligi;

– jahon hamjamiyatining to’g’ridan-to’g’ri ijozatisiz iqtisodiy blokada va sanktsiyalardan voz kechish;

– iqtisodiy muammolarni tinch yo’l bilan hal etish.

Yuqorida keltirilgan tamoyillarga barcha mamlakatlarning rioya qilishi jahon miqyosida xalqaro moliyaviy xavfsizlik tizimini samarali tashkil etishga, shuningdek mamlakatlar o’rtasidagi moliyaviy munosabatlarni o’zaro manfaatli tarzda yo’lga qo’yishga va pirovardida mamlakatlar iqtisodiy barqarorligining oshishiga imkon yaratadi. Shuningdek, bugungi kunda jahon geosiyosatida geostrategik kuchlar muvozanatining o‘zgarishi, ko‘p qutbli markazlar yuzaga kelishi, ular orasidagi raqobat hamda ayrim davlatlarning dunyo hukmronligi uchun ochiqdan — ochiq da’volari yangi mustaqil davlatlarda jamiyatni erkinlashtirish va huquqiy demokratik davlat qurish jarayoniga, milliy va mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlashga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ushbu geosiyosiy raqobat oqibatida xalqaro xavfsizlikning yangi noan’anaviy tahdidlari: xalqaro terrorizm, diniy ekstremizm va fundamentalizm, narkobiznes, noqonuniy qurol savdosi, separatizm vujudga kelishi kuzatiladi. Mazkur tahdidlar esa zamonaviy xalqaro munosabatlar tizimidagi globallashuv va integratsiyalashuv natijasida kundan-kunga milliy, mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikka xavf solmoqda. So‘nggi davrlarga kelib, geosiyosiy vaziyatning o‘zgarishi hamda raqobat kuchayishi natijasida yuqorida ko‘rsatilgan omillardan tashqari, ilgari kuzatilmagan tahdidlar yuzaga kela boshladi. Ayrim g‘arb davlatlari tomonidan o‘z milliy manfaatlarini kengaytirishda «demokratiya eksporti» «ikkilamchi me’yor» siyosiy va «axborot huruji» kabi asosiy vositaga aylanmoqda. Globallashuv jarayonini bevosita axborot bilan bog‘liq ekanligini tushinish qiyin emas, albatta.

Shu o‘rinda rossiyalik olim A. Zinovevning «Globallashuv yangi jahon urushi. U yangi tipdagi jahon urushi» degan ta’kidi kishini ancha sergak torttiradi. Yana bir olim A.Parshev esa «Aslida globallashuvning asosiy mazmuni boshqa mamlakatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotning qo‘shimcha qiymatini dunyodagi asosiy zahiralarni o‘zlashtirishdan iboratdir» deydi. Ochig‘i bu kabi farazlarning mohiyatida globallashuv jarayoniga qarshilik ko‘rsatishdan ko‘ra, uning zamiridagi «siyosiy o‘yin»larni fosh qilishga nisbatan norozilik yotibdi desak, to‘g‘ri bo‘lar edi.

Davlatning moliyaviy xavfsizligiga tahdidlarning ikki turi mavjud: ichki va tashqi tahdidlar. Tashqi tahdidlarga rivojlanayotgan mamlakatlarning dunyo iqtisodiyotiga kirishi hisobiga jahon moliya tizimining o'sishi va kapital massasining o'sishi kiradi. Ichki tahdidlarga moliyaviy-iqtisodiy siyosatning noto'g'ri bajarilishi, boshqaruv organlarining xatolari va davlat moliya tizimi rahbariyatidagi suiste'molliklar kiradi. Mamlakatdagi moliyaviy xavfsizlik bilan bog'liq muammolar iqtisodiy o'sishga va iqtisodiy islohotlarga to'sqinlik qiladi, savdo va tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlanishiga salbiy ta'sir qiladi, byudjet, moliya va sug'urta sohalarining rivojlanishiga to'sqinlik qiladi. Moliyaviy xavfsizlik iqtisodiy xavfsizlikning tarkibiy qismlaridan biridir .

Korxonaning moliyaviy xavfsizligi deganda tahdidlarning oldini olish va korxonaning barqaror ishlashini yaratish maqsadida moliyaviy resurslardan samarali foydalanish shartlari tushuniladi. Moliyaviy xavfsizlik deganda kompaniyaning raqobatchilarning salbiy harakatlaridan himoyani ta'minlaydigan shunday holati tushuniladi.

Moliyaviy xavfsizlik tizimining uchta segmenti mavjud: pul va valyuta, kredit va bank, byudjet va soliq.

Korxonaning moliyaviy xavfsizligi uning moliyaviy manfaatlariga tahdidlarga qarshi turish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Moliyaviy xavfsizlik korxonaning moliyaviy holatining ma'lum ko'rsatkichlarini aks ettiradi.Korxonaning moliyaviy xavfsizligi tizimini shakllantirish uchun tahdidlarni to'g'ri aniqlash kerak. Moliyaviy xavfsizlik tizimini yaratish samaradorligi tahdidlar darajasi qanchalik to'g'ri baholanishiga bog'liq.

Davlat xavfsizligining eng muhim elementi bu moliyaviy xavfsizlikdir.

Moliyaviy xavfsizlik tarkibida, birinchidan, iqtisodiyotning jamiyat hayotiy manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladigan qismi, ikkinchidan, aniqroq shaklda, xavfsizlikning o'ziga xos funktsional turlarini ta'minlovchi maxsus iqtisodiyotlar to'plami: iqtisodiy, siyosiy , harbiy, ekologik. Oziq-ovqat, energiya, xom ashyo, texnologik, moliyaviy, pul va boshqa tarkibiy qismlar ko'rib chiqiladi va baholanadi. Shuningdek, davlatning iqtisodiy xavfsizligini har qanday bashorat qilinadigan yoki kutilgan sharoitlarda iqtisodiyotning asosiy parametrlarini belgilangan chegaralarda tiklash va saqlashni kafolatlaydigan mexanizmlarga ega bo'lgan milliy iqtisodiyotning barqaror dinamik muvozanat pozitsiyasi deb tushunish kerak. ichki va tashqi tasodifiy beqarorlashtiruvchi impulslar va xatarlar.

Iqtisodiy xavfsizlik - bu asosan o'z aholisining hayotini, shuningdek kelajakda mavjud bo'lish istiqbollarini ta'minlashga qodir bo'lgan jahon iqtisodiy munosabatlarining sub'ekti sifatida davlatning mohiyatini belgilaydigan poydevordir. Iqtisodiy manfaatlar ularning siyosiy va harbiy-siyosiy manfaatlari bilan taqqoslaganda ta'kidlanadi. Davlatlararo raqobat tobora ko'proq iqtisodiyot sohasiga kirib bormoqda - uning ijtimoiy hayotning barcha sohalarini axborotlashtirish va kompyuterlashtirishni, moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishning barqaror va mutanosib o'sishini, aholining turmush darajasining yuqori bo'lishini, mablag'larning to'planishi va samarali ishlashini ta'minlash imkoniyatlari. inson kapitali va shu asosda davlatning harbiy-siyosiy qudrati va xalqaro obro'sini oshirish. Zamonaviy sharoitda mamlakat iqtisodiyoti milliy xavfsizlik iqtisodiyoti bo'lishi kerak. Iqtisodiy xavfsizlik milliy xavfsizlik tizimida etakchi rol o'ynaydi, chunki har qanday xavfsizlik tegishli iqtisodiy yordamga muhtoj.

Iqtisodiy xavfsizlik darajasi quyidagi omillar bilan belgilanadi:
1. Mamlakatning geosiyosiy va iqtisodiy - geografik joylashuvi va shu bilan birga ishlab chiqaruvchi kuchlarning mamlakat hududida joylashishi, shuningdek ichki va tashqi resurslardan foydalanish.
2. Mamlakatning iqtisodiy va harbiy-siyosiy qudrati va uning rivojlanishning strategik muhim yo'nalishlarida jahon iqtisodiy tizimidagi raqobatbardosh mavqei.
3. Mamlakatning institutsional tizimining milliy xavfsizlik darajasi bog'liq bo'lgan sanoat iqtisodiyoti tarmoqlarini qo'llab-quvvatlashga yo'naltirilganligi.
4. Raqobatbardosh ustunlikni ta'minlovchi tarmoqlar, milliy iqtisodiyot korxonalariga nisbatan davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo'nalishlari.
5. YaIMning tarmoq va mintaqaviy tuzilishi parametrlari, milliy xavfsizlikni ta'minlash uchun milliy iqtisodiyot tarmoqlari va mamlakat mintaqalarining strategik ahamiyati.
6. Fors-major holatlarida iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash uchun etarli bo'lgan birinchi va yuqori darajadagi strategik muhim moddiy boyliklarning zaxiralarining mavjudligi.

Milliy xavfsizlikka tahdidlarni hisobga olish zarurligini ta'kidlash kerak.

Iqtisodiy xavfsizlikni aniqlash bo'yicha qarashlarning farqiga qaramay, aksariyat tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, asosiy vazifa: atrof-muhit va milliy iqtisodiyotning ichki holati ta'sirida yuzaga keladigan xavf omillari, xavf va tahdidlarni aniqlash va bartaraf etish.

Iqtisodiy tahdidlar (xavf-xatarlar) - individual, ijtimoiy yoki tabiiy tizimga nisbatan beqarorlikka olib kelishi mumkin bo'lgan, ularga zarar etkazishda, uyushmaganlikda yoki to'liq yo'q qilinishda bo'lishi mumkin bo'lgan haqiqiy yoki potentsial kuchlar va omillarning mavjudligi va harakati.

Globallashuv sharoitida milliy xavfsizlikni ta'minlashning jiddiy muammosi, shuningdek, jahon iqtisodiyotining tsiklik tabiati tomonidan yaratilgan bo'lib, bu milliy iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi tobora ortib borayotgan sharoitda ularni iqtisodiy faoliyatning ko'tarilish va pasayishlariga sezgir qiladi. dunyoda. Shunday qilib, vaqti-vaqti bilan yuzaga keladigan jahon fond bozoridagi inqirozlar, qoida tariqasida, barcha rus aktsiyalari narxlarining pasayishiga olib keladi. Jahon tovar bozorlarining kon'yunktura mamlakatlariga kelsak, ularga nisbatan eng keskin munosabat, ularning farovonligi cheklangan tovarlarning jahon narxlari darajasiga bog'liq bo'lgan mamlakatlardir. Globallashuv jarayonida moliyaviy xavfsizlikni kuchaytirish iqtisodiy va siyosiy taranglik davrida XXI asrning eng dolzarb masalalaridan biri bo’lib qolmoqda.