|
Monopoliya atamasining kelib chiqishi bozorga oid tushunchalardan (yaʼni, yunoncha „monoc“ — yagona, bitta va „poleo“ — sotaman) tarkib topsada, uning iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi. Monopoliyani quyidagicha taʼriflash oʻrinli: monopoliya — monopol yuqori narxlarni oʻrnatish hamda monopol yuqori foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot ustidan hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalarning birlashmalari.
Monopoliya (yun. mono — tanho, poleo — sotaman) — iqtisodiyotning bir sohasida tanho hukmronlik; bozorni tashkil etish shakli. Bunday bozorlarda yagona sotuvchi oʻz tovari bilan fa-oliyat koʻrsatadi, boshqa tarmoqlarda bunday tovarning oʻrinbosari boʻlmaydi. M. ishlab chiqarish vositalari, ish kuchi va yaratilgan mahsulotlar asosiy qismining ozchilik korxonalar, sohibkor shaxslar yoki davlat qoʻlida toʻplanishi natijasida paydo boʻladi. M. koʻrinishlari qadimdan mavjud. Noyob mahsulot yetishtiriladigan yerlar, konlar, suv havzalari, oʻrmonlar va boshqa tabiiy manbalar ozchilik qoʻlida toʻplanib, egalariga monopol mavqe bergan, ular maʼlum mahsulotni bozorgatanho yetkazib beruvchilarga aylanib, u yerda hukmron boʻlganlar. M. oʻz tabiatiga koʻra ishlab chiqarish da turgʻunlik paydo qiladi, chunki monopol mavqega tayanib, sarflarni kamaytirmay foyda koʻrish, raqobatning yoʻqligi yoki zaifligidan foydalanib bozorga oʻz izmini oʻtkazish mumkin. M. bozor munosabatlarini cheklaydi, shu sababli hatto bozor iqtisodiyoti hukmron davlatlar mono-poliyaga qarshi choratadbirlarni koʻradilar. M.ning asosiy shakllari — kartel, sindikat, trest, konsernlar hisoblanadi.
43
Foydalanilgan adabiyotlar
1.O’zbekiston Respublikasi “Mulkchilik to’g’risida” gi qonun 31.10.1990.
2.O’zbekiston Respublikasining “Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to’g’risi”dagi qonuni 19.11.1991.
3.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 08.12.1992 .
4. O’zbekiston Respublikasi “Fuqarolik kodeksi” 30.08.1996.
5. Shavkat Miromonovich Mirziyoyev –‘’ Qonun ustuvorligi va Inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi’’ asari
6. “ Xususiylashtirilgan korxonalar bilan ishlash samaradorligini oshirish chora tadbirlari to’g’risi”dagi farmoni 18.04.2017.
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi 28.12.2018.
8. “Urbanizatsiya jarayonlarini tubdan takomillashtirish to’g’risida”gi farmoni 12.01.2019.
9. “Qishloq xo’jaligiga mo’ljallanmagan yer uchastkalarini xususiylashtirish to’g’risida”gi qonuni. 13.08.2019.
10. “Biznes muhitini yanada yaxshilash va tadbirkorlikni qo’llab quvvatlash to’g’risida”gi qarori 20.11.2019.
11. “2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasining rivojlanishining 5 ta ustuvor yo’nalishlari bo’yich harakatlar strategiyasi” farmoni
12. O’zbekiston bank tizimini isloh qilish strategiyasi 12.05.2020.
13. O’zbekiston Respublikasi Statistika Qo’mitasi
14. “2030-yilgacha O’zbekistonni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyasi to’g’risi”dagi qarori 9.10.2019.
15. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda T., “O’zbekiston” 1999.
16. Karimov I.A. O’zbekiston demokratik tarqqiyotning yangi bosqichida T.: O’zbekiston.2005.
17. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йулида. Тошкент “Ўзбекистон” 1995.
18. Слей Б. Приватизация и демонополизатция. “ Вопросы экономики”, 1992. №3.
19. Маҳмудов Р. Дегонимни улуска мағруб эт. – Т. , 1992.
20. Ўзбекистонда ижтимоий-фалсафий фикрлар тариxи. – Т . , 1995.
21.Vohobov A.V. Bozor munosabatlariga o’tish bosqichidagi ko’p ukladli iqtisodiyot va uning takroran hosil bo’lishi. Toshkent: “Moliya” 2002.
22.Qobilov Sh.R. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. –T.: O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2013.
23.Pushilova M.H. Kichik biznes va tadbirkorlikning ijtimoiy psixologik ahamiyati. Ilmiy maqola.-Andijon. 2018.
24. Asobirov M. O’zbekistonda tadbirkorlikni rivojlantirish muammolari. T.: Fan. 2004.
25.Qosimova M.S., Xodiyev B.Yu., Samadov A.N., Muhitdinova U.S. Kichik 33 biznesni boshqarish. O’quv qo’llanma. T.: O’qituvchi. 2003.
26.Ivanov P.I., Zufarova M.E. Umumiy psixologiya, O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati T.: 2015.
44
27.Эрнандо Де Сото. Загадка капитала. Почему Капитализм торжествует на Западе и терпит поражение во всем остальном мире./Пер. с англ.- М.: ЗАО Олимп-Бизнес, 2001.
28. Islom Karimovning “Yangilanish va barqaror taraqqiyot yo’lida yanada izchil harakat qilish, xalqimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish-asosiy vazifamizdir” nomli ma’ruzasi 12.02.2007.
Elektron resurslar
1.www.lex.uz
2. www.sof.uz
3. www.xabar.uz
4. www.spot.uz
5. www.gazeta.uz
6. www.stat.uz
7.www.kun.uz
8. www.press-service.uz
45
Do'stlaringiz bilan baham: |
