HiEdTec Reja

Modernization of Higher Education in 
Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
9.1-rasm. OSI modelining amaliy sathi. 
Har bir protokolning klient va server qismlari mavjud boladi. HTTP 
protokolida klient vazifasini Opera, Firefox, Mozilla bajaradi, server esa o’zida 
resurslarni saqlagan holatda klient so’rovi asosida so’ralgan ma’lumotlarni klientni 
brouzeriga uzatadi. Shunda, biz internetga ulanib, 
https://tsue.uz
s
aytiga 
kirganimizda brouzer orqali ochilgan har sahifada ko’rinadigan ma’lumot aslida 
serverda saqlangan bo’ladi. Misol uchun biz qachonki saytga kirganimizda, sahifa 
ochiladi va sahifada har xil ma’lumotlar bo’lishi mumkin, masalan, video, tasvir, 
matn, ovoz yoki havolalar. Agar internetni uzgan holatda sahifadagi qandaydir 
ma’lumotga sichqoncha orqali kirmoqchi bo’lsa, xech narsa yuklanmaydi balki 
sahifadagi mavjud ma’lumotlar ham o’chib ketadi. Nima uchun yuklanmadi? Sababi 
internet orqali ko’rmoqchi bo’lgan ma’lumotning asosi serverda bo’lganligi uchun 
so’rov asosida server o’zida saqlangan ma’lumotni foydalanuvchining klinet 

---

Modernization of Higher Education in 
Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
dasturiga jo’natadi va foydalanuvchi shu tariqa sahifadagi ma’lumotlarni birma bir 
ko’rib chiqish mumkin bo’ladi.
Yuqorida misollar asosida tushuntirilgan ma’lumotlar alamashinuvi jarayoni 
bitta protokolga tegishli klient-server bog’lanishi bo’lishi mumkin yoki agar 
foydalanuvchilar turli oxirgi qurilma va tarmoqlar bo’ylab ma’lumot alamashadigan 
bo’lsa, bunda bir nechta protokollardan foydalanish mumkin bo’ladi.
9.2-rasm. Turli amaliy sath ilovalarining o’zaro muloqoti 
Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, amaliy sath qurilmalari turli xil formatlarda 
ma’lumot almashishi hamda turli standartda (Wi-Fi, Ethernet, optik) bo’lishi 
mumkin. Ushbu sath orqali har bir jarayonlar standart ko’rinishga keltiriladi, 
masalan, oddiy telefon foydalanuvchi bilan Skype foydalanuvchi o’rtasidagi o’zaro 
muloqotni olaylik. Har ikki foydalanuvchi alohida tarmoqlar orqali turli formatlarda 
ma’lumot almashadi. Misol uchun, telefon tarmog’i foydalanuvchisi tarmoqqa 7ta 
raqamli stational nomer orqali ulansa, Skype dasturi o’rnatilgan kompyuter yoki 

---