Хфх лек Хосилбеков

11.3. Radiatsion holatlar va ularni baholash uslublari 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Radioaktiv nurlanishlarni o’lchash va aniqlash usullari
. Radioaktiv moddalarning 
nurlanish darajasini maxsus usullar va asboblar yordamida aniqlananadi: 
• fotografik usul; 
• kimyoviy usul; 
• sintillyaytsiya (bo’lgan yorug’lik chaqnashlar) usul; 
• lyuminestsent usul; 
• ionlash. 
Radioaktiv nurlanishlarning o’lchov birliklari
. Har qanday radioaktiv elementning atom 
yadrolari ma’lum vaqt ichida asta-sekin umumiy sonining bir qismi parchalanadi. Ma’lum 
radioaktiv  izotopining  istalgan  miqdori  uchun  qo’yidagi  qonuniyat  xarakterlidir:  radioaktiv 
atomlar 
yadrolari  umumiy  sonining  yarmi  har  doim  bir  xil  vaqtda,  yarim  parchalanish  davrida 
parchalanadi, 
Demak, ma’lum bir izotop uchun yarim parchalanish davri o’zgarmas kattalikdir. Yarim 
parchalanish davri qancha katta bo’lsa, parchalanish shuncha sekin bo’ladi, radioaktiv izotop 
radioaktiv nurlanishlar hosil qilib uzoq «yashaydi». Har xil izotoplar har xil yarim parchalanish 
davri bilan farqlanadi. Masalan yod-131ning yarim parchalanish davri 8,04 kunni, strontsiy-89 
- 
51kun, kobalt-60 - 5,3 yil, strontsiy-90 - 28 yil, plutoniy- 239 24 000 yil, uran-235 - 710 mln yilni 
tashkil qiladi. 
Yarim parchalanish davri radioaktiv modda parchalanish tezligini belgilaydi, ammo uning 
miqdorini  aniqlamaydi.  Radioaktiv  elementning  miqdorini  o’lchash  massa  birliklarida  ancha 
qiyin, 
chunki radioaktiv izotoplar odatda radioaktiv emaslari bilan aralashma holda bo’ladi. Bundan 
tashqari  har  xil  izotoplar  bir  xil  massali  bo’lsalarda  turli  radioaktivligi  bilan  bir-biridan  farq 
qiladi. 
Shuning  uchun  radioaktiv