Хфх лек Хосилбеков

Favqulodda vaziyatlarning turlari, yuzaga va harakatga keltiruvchi kuchlar hamda tarqalish tezligi

Respublikamiz hududlarida uchraydigan tabiiy ofatlarning hosil bo’lishida geofizik,
geologik, gidrogeologik, atmosfera va boshqa omillar asosiy o’rinni egallaydi. Ular oqibatida hayot
xavfsizligi buziladi, insonlar nobud bo’ladi, xalq xo’jaligi ob’ektlariga turli darajada moddiy zarar
etkaziladi.
Geofizik omillar - yerning fizik xususiyati (magnit, elektr, gamma faollik, issiqlik va b.) natijasida yuzaga keladigan turli noxush vaziyatlar majmuasini sodir etadi.
Geologik omillar - yerning paydo bo’lishi bilan bog’liq yechimlarini ta’minlab beradi. Gidrogeologik omillar - yer ichki va yuzasidagi suvlar (gidrosfera) ta’sirida bevosita yuzaga keladigan noxush vaziyatlar tushuniladi.
Atmosfera omillari - yerning atmosfera qatlamidagi o’zgarishlar (iqlim, ob - havo, ifloslanish, ozon qatlami va b.) natijasida xavfli holatlar paydo bo’lishiga olib keladi. Favqulodda vaziyatlarning vujudga kelish sabablari va ularni oqibatlari jihatidan asosan quyidagi asosiy uch guro’hga bo’lish mumkin:
1 tabiiy omillar oqibatida vujudga keladigan favqulodda holatlar; 2 texnogen va antropogen oqibatlar tufayli vujudga keladigan favqulodda holatlar;
3 ekologik omillar oqibatida vujudga keladigan favqulodda holatlar.
Respublikamiz hududlarida har uchchala guro’hga taalluqli xavfli halokat va jarayonlar
uchrab turadi. Ayniqsa respublikamiz hududlarida zilzila, ko’chki, o’pirilish, suv bosish va sellar kabi tabiiy ofatlar ko’proq uchraydi.
Zilzila - tabiatda sodir bo’ladigan eng xavfli hodisalarning biridir. YuNESKO ma’lumotiga ko’ra zilzila-yuzaga keladigan iqtisodiy zarar va insonlar halokati bo’yicha tabiiy ofatlarning ichida
birinchi o’rinni egallaydi.
Zilzilaning hosil bo’lish sabablari turlicha bo’lib, hozirgi vaqtda mukammal o’rganilgan bo’lishiga qaramay, zamonaviy ilm-fan taraqqiyoti qachon, qayerda, qanday kuchlanishda yer silkinishi bo’ladi degan savolga hamon to’liq javob beraolmayapti.