Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Turkiston mo„ylovdori 
Turkiston 
mо‗ylovdori 
(Туркестанский усач
) Luciobarbus capito
 
conocephalus
 
- karpsimonlar oilasining bir 
turi. Ba‘zan uni Shim baliq ham deb 
yuritiladi.
 
Turkiston 
mо‗ylovdori 
O‗rta 
Osiyoning suv havzalarida keng tarqalgan. 
Amudaryo va Sirdaryoning muhim ovlanish 
ahamiyatiga ega bо‗lgan baliqlardan biri 
hisoblanadi. Daryolarning о‗rta va quyi 
oqimlarida, Zarafshon, Qashqadaryo, Surxondaryo havzasidagi suv omborlarda, jumladan, Janubiy 
Surxon, Uchqizil, Tallimarjon, Chimqо‗rg‗on, Qattaqо‗rg‗on va Tо‗dakо‗l kabi suv omborlarida 
uchraydi.
 
Turkiston mо‗ylovdori 3-4 yoshda, uzunliklari 20-25 sm bо‗lganda jinsiy voyaga yetadi. Urchish 
davrida (mart-iyun) daryolarning yuqori qismlarigacha kо‗tariladi.
 
Turkiston mо‗ylovdori qimmatli, asosiy ovlanish ahamiyatiga ega bо‗lgan baliq. Lekin afsuslar 
bо‗lsinki, hozirgi vaqtda u juda kam holda uchraydi. Buning asosiy sabablaridan biri daryolarning 
jilovlanishi, gidrotexnik inshootlarning qurilishidir. Natijada bu baliqlar tabiiy urchish joylaridan 
mahrum bо‗lishi tufayli ularning soni kihoyatda kamayib, noyob baliqlar qatoriga kirib bormoqda.
 
Loyxo„rak
Loyxо‗rak (Xramulya)
 
Varicorhinus
 
- 
karpsimonlar oilasiga mansub bо‗lib, O‗rta 
Osiyoda keng tarqalgan, muhim ovlanish 
ahamiyatiga ega bо‗lgan baliq. Amudaryo, 
Qashqadaryo va Zarafshon havzalarining 
tagi 
loyqa, 
sekin 
oqadigan 
joylarida 
yashaydi.
 
Loyxо‗rak 2-3 yoshda jinsiy voyaga yetadi. Bu yoshda baliq tanasining uzunligi 15-20 sm ni 
tashkil etadi. Urchish davri may-iyun oylariga tо‗gri keladi.
 
Lekin hozirda son jihatidan kam uchraydigan turlardan biridir. 
Sharq oqchasi 
Sharq oqchasi (Восточный лещ) 
Abramis 
brama
- karpsimonlar oilasiga mansub bо‗lib, Orol 
dengizi, 
Amudaryo, 
Sirdaryo 
va 
Zarafshon 
daryolarida keng tarqalgan. Quyi- mozor suv 
omboriga iqlimlashtirilgan. 
Sharq oqchasi 2-3 yoshda jinsiy voyaga yetadi. 
Urchish davri aprel-may oylariga tо‗g‗ri keladi. 1980-
1990 yillar davomida Uchqizil suv omborida 
oqchaning uvildiriq qо‗yish vaqti asosan aprel-may 
oylariga, qizg‗in davri esa, aprelning oxiri va mayning 
boshlariga tо‗g‗ri kelgan. Uvildiriqlarini suv. omborining qirg‗oqqa yaqin, unchalik chuqur bо‗lmagan 
(2-3 m), govori suv о‗tlari bо‗lgan joylariga qо‗ygan. Urchish davrida erkaklarida ikkilamchi jinsiy 
belgilar, oq ranglardagi g‗adir-budir donachalar paydo bо‗ladi.
 

---

86 
Sharq oqchasining urchish davri Tallimarjon suv omborida ham aprel oylariga tо‗g‗ri keladi. 
Uvildiriq tashlash uchuy dastlab yirik urg‗ochi baliqlar, sо‗ngra nisbatan kichiklari qirg‗oqqa yaqin 
joylarga keladilar. Shuni ta‘kidlash zarurki, oqchaning 3-4 kg keladigan yirik vakillari faqat 
Tallimarjon suv omborida uchraydi.
 
Serpushtliligi turli suv havzalarida turlycha bо‗ladi va baliqning yoshiga qarab о‗zgarib boradi. 
Masalan, Uchqizil suv omboridagi oqchaning uzunligi 20,6-42 sm bо‗lganda, uvildiriqlarining soni 
12600-364900 donani tashkil qiladi. Janubiy Surxon suv omborida uzunligi 23-26,5 sm keladigan 
oqchaning serpushtliligi 24780-50820 dona uvildiriqqa tengdir. Onalik suv havzdsi bо‗lmish O‗rol 
daryosidagi oqchaning serpushtliligi baliq tanasi 28,3-29,9 sm uzunlikka yetganda, 41907-72271 dona 
uvildiriqni tashkil qiladi.