Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

1-tajriba
(3,5 gektar) bog‘da 5 tup bodom mevasini asalarilar yordamida changlanishi qayd 
etilganda, arilar meva hosil bo‗lishini 9 martaga oshirganligi isbotlandi. Shu bilan birga, changlatuvchi 
hasharotlardan izolyatsiya qilingan na‘munada 112 guldan 2 ta, 162 guldan 3 ta bodom mevasi hosil 
bo‗ldi. Qolgan 3 ta tajribamizdagi izolyatsiyalangan na‘munalarda hech qanday meva hosil 
bo‗lmaganligi qayd etildi. Bunga asosiy sabab shundan iboratki, bodom o‗simligi mevali daraxtlar 
ichida birinchi bo‗lib gullashi va bu vaqtda havo sovuq bo‗lganligi tufayli hasharotlar faol bo‗lmaydi. 
Shuning uchun bodom o‗simligi deyarli faqat asalarilar yordamida changlanadi.
2-tajriba
(1,5 gektar) bog‘da 4 tup shaftoli mevasini asalarilar yordamida changlanishi 
kuzatilganda, arilar meva hosil bo‗lishini 1,5 martaga oshirganligi isbotlandi. Shu bilan birga, 
izolyatsiyalangan na‘munalarda 32 guldan 3 ta, 38 guldan 4 ta, 60 guldan 7 ta, 51 guldan 14 ta 
shaftoli mevasi hosil bo‗ldi.
3-tajriba
(1 gektar) o‗rik bog‘da 3 tup o‗rik mevasini asalarilar yordamida changlanishi qayd 
etildi. Arilar meva hosil bo‗lishini 5,4 martaga oshirganligi isbotlandi. Shu bilan birga, 
izolyatsiyalangan na‘munalarda 136 guldan 3 ta, 100 guldan 3 ta, 100 guldan 6 ta o‗rik mevasi hosil 
bo‗ldi (1-jadval).
1-jadval 
Asalarilar yordamida changlanishning mevali daraxtlar
hosilini oshishiga ta‟siri 

O„simlik
Hasharotlardan 
izolyatsiya qilinmagan 
na‟munalarda meva 
tugish ko„rsatkichi % 
Hasharotlardan 
izolyatsiya qilingan 
namunalarda meva 
tugish ko„rsatkichi 
% 
Hosildorlikni 
necha marta 
ortganligi 
Shaftoli 
23 
15,5 
1,5 
O„rik 
19,5 
3,6 
5,4 
Bodom 
7,8 
0,86 
9 
Yozgi davrda yana bir qator ekinlarda, jumladan, asosiy ekinlardan paxta, grechixa, 
kungaboqarda va boshqa mevali daraxtlarda tadqiqotlar o‗tkazilishi belgilab olindi. 
Tadqiqotlarimizdan asosiy maqsad aholi o‗rtasida ―asalarilar gullarni shirasini so‗rib, ularga ziyon 
yetkazadi va hosildorlikni kamayishiga sabab bo‗ladi‖ degan nato‗g‘ri tushunchani bartaraf etish, 
asalarilar o‗simliklarni changlatib hosildorlikni oshirishi va ularning tabiatda qanchalik muhim 
ahamiyatga ega ekanligini isbotlashdan iboratdir. 
Yuqoridagi ma‘lumotlar asosida shuni ta‘kidlash mumkinki, qishloq xo‗jaligi ekinlari 
zararkunandalariga qarshi kurashishda kimyoviy moddalardan me‘yoridan ortiq foydalanish, biologik 
muvozanatni yoki agroekotizimlar ozuqa zanjirini buzilishiga olib kelmoqda. Buning oqibatida esa 
tabiiy changlatuvchilar kamayib, o‗simliklarni changlatishda asalarilar yagona manba hisoblanmoqda. 
Fermer va dehqonlar orasida asalarilardan changlatuvchi sifatida foydalanib hosildorlikni oshirish 
hamda meva hosili daromadini oshirishdan tashqari asalarichilik sohasi mahsulotidan qanchalik 

---

327 
iqtisodiy samaradorlikka erishish mumkinligi bo‗yicha tushuntirish ishlarini olib borish maqsadga 
muvofiq.
Adabiyotlar
1.
Крахотин Н.Ф. ―Ўзбекистонда асаларичилик‖ Т.:1991. 
2.
Суяркулов Ш. ―Роль медоносных пчел в условиях интенсивного земледелия‖ (tadqiqotlar 
natijalari).