Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Адабиѐтлар 
1.Ишмуҳаммедов ва бошқалар. Таълимда инновацион технология.-Тошкент.: 2008. -29 б. 
2. Азизхўжаева Н.Н. Ўқитувчи тайѐрлашнинг педагогик технологияси. – Т.: ТДПУ, 2000. – 52 б.
 
“ҲУЖАЙРАЛАРНИНГ БЎЛИНИШИ” МАВЗУСИНИ ЎТИШДА МОДУЛЛИ ТАЪЛИМ 
ТЕХНОЛОГИЯСИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ САМАРАДОРЛИГИ 
 
Саматова Ш. А 
Қарши давлат университети 
Ҳозирги кунда Олий таълим муассасалари профессор-ўқитувчиларига қўйиладиган 
асосий талаблардан бири замон талабларига жавоб бера оладиган, ҳар томонлама етук, 
рақобатбардош, қўйилган муаммони мустақил ҳал қилиш лаѐқатига эга, ўз устида ижодий 
ишлаб борадиган мутахассислар тайѐрлашдир. Бу хусусиятларга эга бўлган кадрларни 
тайѐрлашда мустақил таълимнинг алоҳида ўрни бор. Чунки, қўйилган муаммо ва вазифалар 
бўйича маълум ечимга келиш ҳамда унинг оптимал вариантини танлаш учун керакли бўлган 
мустақил фикрлаш кўникмаси мустақил ижодий ишлаш жараѐнида шаклланади ва 
мустаҳкамланиб боради. Талабаларда билимларни мустақил равишда тўлдириб бориш, 
маълумотлар оқими ичидан кераклигини ажратиб олиш ва маълумотларни қайта ишлаш, таҳлил 
қилиш қобилиятларини шакллантириш, сифатли кадрлар тайѐрлаш жараѐнининг асосий 
йўналишларидан бири хисобланади. Шу мақсадда жаҳондаги прогрессив педагогик 
технологиялардан бири бўлиб ҳисобланган (1) модулли таълим технологияларидан 
фойдаланиш ўқув ахборотини самарали ўзлаштириш ва ўзлаштирилганларни амалда қўллай 
олиш имкониятини берар экан.
Модулли технологиялар - замонавий технологиялардан бири бўлиб, модуль блокларидан 
ташкил топган ва ахборотни тизимли равишда қайта ишлаш ва таҳлил қилишга, талабанинг 
мустақил фаолиятига асослангандир (1, 2). Модулли ўқитиш - ўқитишнинг истиқболли 
тизимларидан бири ҳисобланади, чунки у таълим олувчиларнинг билим имкониятларини ва 
ижодий қобилиятларини ривожлантириш тизимига энг яхши мослашгандир (1, 2).
Ўзлаштириш кўрсаткичи бир хил бўлган А ва Б гуруҳларда олиб борилган тажрибалар 
машғулотларни модулли таълим технологияси асосида ўтказиш орқали дарснинг самарасини 
анъанавий ўтказилган машғулотга нисбатан ошириш мумкинлигини кўрсатди. 
Дастлаб 90 талаба орасидан ўзлаштириши бир хил даражада бўлган 40 нафар талаба 
ажратиб олинди ва улардан А ва Б гуруҳлар шакллантирилди. Ҳар бир гуруҳга 4 нафардан 
ўзлаштириш даражаси 90-100% бўлган, 6 нафардан ўзлаштириши 80-90%, 6 нафардан 
ўзлаштириши 70-80%, 4 нафардан ўзлаштириши 50-70% бўлган талаба тақсимланди. Ҳар 
иккала гуруҳни битта аудиторияга жамлаган ҳолда мавзу бўйича мультимедия дастурий 
воситаларидан фойдаланиб маъруза ўтилди. Ушбу маъруза дарсининг ахборот материали 
бўйича қуйидаги модуллар белгиланди:
1-модуль: Ҳужайранинг бўлиниши, бўлиниш усуллари. 
2-модуль: Митоз бўлинишнинг моҳияти, хиллар. 
3-модуль: Амитоз бўлиниш. 
4-модуль: Мeйоз бўлинишнинг моҳияти, хиллари ва механизми. 
Ушбу маъруза дарсини ўтиш орқали талабалар ўрганиш фаолиятининг билиш ва 
тушуниш босқичлари амалга оширилди ва аниқлаштирилган мақсадларга эришилганлиги 
назорат қилинди. 
―Ҳужайраларнинг бўлиниши‖ мавзуси юзасидан маъруза дарси ўтиб бўлингандан сўнг 
―Митоз ва мейоз бўлиниш фазалари‖ мавзусидаги лаборатория машғулоти ўтилди. Ушбу 

---

425 
машғулотда талабалар Блум таксономияси бўйича ―қўллаш‖ даражасини ўтадилар. Ўқув 
дастурида белгилаб берилгани бўйича ҳар иккила бўлиниш усули алоҳида лаборатория 
машғулотлари мобайнида ўтилиши керак эди. А гуруҳда митоз ва мейоз фазаларини анъанавий 
усулда алоҳида машғулот сифатида ўтилди. Б гуруҳда ҳар иккала бўлиниш усулининг фазалари 
битта машғулотда модулли технология асосида ўтилди. 
Машғулотнинг ахборот материалини қуйидаги модулларга бўлиб ўрганиш белгилаб 
олинди: 
1-модуль: Митоз бўлиниш фазалари ва бу фазаларда ҳужайра ичида бўладиган 
жараѐнларни ўрганиш; 
2-модуль: Мейоз бўлиниш фазалари ва бу фазаларда ҳужайра ичида бўладиган 
жараѐнларни ўрганиш. 
3-модуль: ―Венн‖ диаграммасидан фойдаланиб митоз ва мейоз фазаларини таҳлил 
қилиш. 
Биринчи модулда талабалар микроскоп ѐрдамида пиѐз пўстидаги бўлинаѐтган 
ҳужайраларни ўргандилар. Шундан сўнг мультимедия воситалари ѐрдамида билим ва 
кўникмалар мустаҳкамланиб олинди ва талаблар модул дастури устида ишладилар. Иккинчи 
модул ҳам шу тарзда ташкил этилди.
Дастур билан ишлаган ҳар бир талаба модул дастурида акс этган тасвирларнинг 
ҳужайра бўлинишининг қайси усулига ва фазасига тегишли эканлигини аниқлай олди. 
Учинчи модул бўйича ишлаш вақтида талабалар ―Венн‖ диаграммасида бўлинишнинг 
иккала усулини ўхшаш ва фарқли жиҳатларини таҳлил қилдилар.
Ўз-ўзини назорат қилиш натижалари қайд этилганидан сўнг талабалар билимини назорат 
қилишнинг оптимал вариантлари (мезонли тестлар, мутаносиблик ва изчиллик тестлари, ―Т-
жадвал технологияси‖)дан фойдаланилиб қисқа муддат ичида ўзлаштириш кўрсаткичи аниқлаб 
олинди. А гуруҳда анъанавий усулда ўтилган машғулотлар мобайнида талабаларда зерикиш 
ҳолатлари келиб чиқди. Натижада мазкур мавзу бўйича ўзлаштиришнинг сифат кўрсаткичи 
бошқа мавзуларникига нисбатан пастроқ бўлди.
Олинган билимлар назорати натижасида анъанавий усулда дарс ўтилган А гуруҳнинг 
ўзлаштириш кўрсаткичи 80%, сифат кўрсаткич 65% ни ташкил этган бўлса, Б гуруҳда бу 
кўрсаткичлар мутаносиб равишда 95 ва 80%ни ташкил этди.
Маълумки, модулли технологиянинг камчилиги ҳисобланган қоғоз вариантдаги модул 
дастурларини тайѐрлаш ўқитувчидан ортиқча нашр харажатлари ва вақтни талаб қилади. Чунки 
ҳар сафар ишлатилган модул дастурлари кейинги сафар учун яроқсиз ҳолга келиб қолади. Буни 
бартараф қилиш мақсадида биз томондан синаб кўрилган ва ўзини оқлаган ISPRING дастурида 
―3D‖ китобни қўллашни тавсия этамиз. Аввалдан тайѐрланган ―3D‖ китоби проектор 
воситасида намойиш қилинади. Талабаларга тўғри жавобларни белгилаб бориш ва ўз-ўзини 
назорат қилишга мўлжалланган махсус жадвал акс этган А4 форматдаги 1 дона қоғоздан иборат 
тарқатма материали тарқатилади холос.
Шундай қилиб, Олий таълим муассасаларининг биология йўналиши талабаларига 
ўқитиладиган ―Цитология‖ фанидан ―Митоз ва мейоз фазалари‖ мавзусидаги лаборатория 
машғулотини ўтиш мобайнида талабаларнинг аудиториядаги мустақил фаолиятларини модулли 
таълим технологияси ва ISPRING дастури асосида яратилган 3D қўлланмадан фойдаланиб 
ташкил этиш юқори самарага эришиш имконини беради, талабаларнинг дарсга қизиқишини 
оширади, ўз-ўзини баҳолаш кўникмаларини шакллантиради. 
Адабиѐтлар 
1.
Зокиров К., Дадамирзаев А. Биология таълимида модул-блок тизимидан фойдаланиш. 
– Тошкент: ТошДПУ, 2000.
2.
Авлиѐқулов Н.Х. Ўқитишнинг модул тизими ва педагогик технологияси амалий 
асослари. – Бухоро: Муаллиф, 2001. –99 б.