Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Inson xo’jalik faoliyati ta’siri 
Inson xo‘jalik faoliyati ta‘siri 

---

202 
turli bosqichliligi unumli foydalanish va holatini yaxshilash masalalariga har bir muayyan holatni 
etiborga olgan holda tabaqalashgan yondoshishni taqoza etadi.Bu borada muayyan muhitni hisobga 
olgan holda istiqbolli fitomeliorantlar va yaxshilash usulini to‘g‘ri tanlash fitomelioratsiya 
samaradorligining muhim mezoni hisoblanadi. 
Qizilqumning qumli maydonlarida yuzaki va tubdan yaxshilash usullarini qo‘llash lozim. Eng 
muximi, qumli cho‘llarning o‘ta ―nozik‖ va jadal buzuluvchanligini nazarda tutib, muayyan usulni 
qo‘llash masalasiga ijodiy yondoshish talab etiladi. Bunda asosiy maqsad tabiiy o‘simlik qoplamiga 
ziyon keltirirmasdan yalpi hosildorlik oshirilib va botanik tarkib boyitilishiga erishmoq lozim. 
Jumladan, yuzaki yaxshilash usuli-tabiiy o‘simlik qoplamiga zarar keltirmasdan undagi o‘simlik turlari 
miqdorini oshirish, ozuqabop va to‘yimli yangi turlar bilan boyitish, o‘simliklar o‘sadigan sharoitni 
yaxshilash, umuman, tuproq sharoitlarini yaxshlash tadbirlarini qo‘llash tushiniladi. Bu chora-tadbirlar 
kompleksi asosan tuproqqa yuzaki ishlov berish, kuchayish (imkoniyat bo‘lganda) kabi agrotexnik 
tadbirlardan iborat. Ulardan qaysi birini yoki navbatini qo‘llash masalasi yaylovning aniq holati bilan 
belgilanadi. Yuzaki yaxshilash tadbirlarini Qizilqum va boshqa qum maydonlarining mayda o‘ydim 
qum tepali va qator qum tepali yaylovlari sharoitida o‘simlik qoplami siyraklashib qolgan 
maydonlarida qo‘llash maqsadga muvofiq.
Mayda qum tepali yaylovlarida yuzaki yaxshilashning mohiyati shundaki, avvalam bor, 
tuproqqa ishlov berilmaganligi sababli, ancha siyrak bo‘lsa ham, yaylovdagi tabiiy o‘simliklar qoplami 
buzilmay saqlanadi. Qumli yaylovlarni tubdan yaxshilash deganda ma‘lum maydonda mahsuldorligi 
pasayib qolgan yaylovlar o‘rniga yangi- ancha mahsuldor o‘t-o‘lanlardan (fitomeliorant) tashkil topgan 
maydonlarini barpo etishni tushinish lozim. Chunonchi, turli mavsumlarda foydalanishga muljallangan 
yaylovllar barpo etish uchun, birinchi navbatda, yaxshilash uchun o‘simlik qoplami o‘ta siyraklashib 
qolgan maydonlar, quduqlarga yaqin butalar va boshqa hayotiy turdagi o‘simliklar kamayib qolgan 
yoki butunlay bo‘lmagan massivlarga ajratilishi lozim. Qum eroziyasining oldini olish maqsadida 
qumli maydonlarda yoppasiga ishlov bermasdan mintaqalar (polosalar) shaklida bajariladi. Mintaqalar 
kengligi 5-8 metrdan oshmasdan esuvchan shamol, yo‘nalishiga perpendikulyar joylashtiriladi. 
(Abralov va boshqalar, 2009). Mazkur kenglikka 2-3 baravar ko‘proq tabiiy yaylov maydoni 
ishlanmasdan qoldiriladi.