Hayvonlarning o’simliklarga o’xshashligi va ulardan farqi

Darsning tashkiliy qismi:

1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.

3.Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4.O`tilgan mavzuni so`rash baholash.

Yangi darsni rejasi.

1. Havo massalari 2. Siklon va antisiklonlar.

Yangi darsning bayoni.
Havo massalari. Atmosfera havosining ko‘p xususiyatlari yer yuzasi bilan bog‘liqdir. Havoning nam yoki quruq, chang – to‘zonli yoki tiniq bo‘lishi uning qanday joy ustida turganiga yoki harakat qilganiga bog‘liq bo‘ladi. Shu sababli atmosferaning quyi qatlami (8-10 km balandlikkacha) o‘z xususiyatlariga ko‘ra turli joylarda bir - biridan keskin farq qiladi. Atmosfera quyi qatlami - troposferaning ana shunday bir-birlaridan farq qiluvchi katta ko‘lamdagi to‘plamlari havo massalari deyiladi. Mo‘tadil va tropik havo massalari dengiz va continental (quruqlik) havo massalariga bo‘linadi. O‘rta Osiyo iqlimining shakllanishida arktika, mo‘tadil va tropik havo massalari juda faol ishtirok etadi. Arktika havo massalari qishda Shimoliy Muz okeanidan G‘arbiy Sibir va Ural orqali, shuningdek, shimoli-sharq tomondan Sharqiy Sibir orqali O‘rta Osiyo hududiga kirib keladi. Bu havo sovuq, quruq, tiniq bo‘ladi. G‘arbdan va shimoli-garbdan, Volgaboyi va Sharqiy Yevropa tekisligidan kontinental mo‘tadil havo massalari keladi. Bu havo ham ancha salqin bo‘ladi, lekin ko‘pincha yog‘ingarchilik keltiradi.Yoz oylarida o‘lka ustida turib qoladigan konitnental tropik havo massasi o‘lkaning tekisliklari ustida vujudga keladi, harorati juda baland, quruq va g‘uborli bo‘ladi. O‘lka tabiatining qurgoqchil bo‘lishi kontinental tropik havo massasining aynan shu hududda shakllanishi va uzoq muddat turib qolishiga sabab bo‘ladi. O‘rta Osiyo iqlimining ob-havo turlari, havoning harorati, namligi va tiniqlik xossalari ana shu havo massalariga bog‘liq. Havo frontlari. Siklon va antisiklonlar. Turli xususiyatlarga ega bo‘lgan havo massalari bir-birlari bilan tutashgan joylarda oraliq zona, ya’ni havo fronti hosil bo‘ladi. Havo frontida ikkala xil havo massasi o‘zaro ta’sir ko‘rsatadi. Natijada ob-havo tez o‘zgarib turadi. Front zonasi qaysi havo massasining kuchli ekaniga qarab iliq yoki sovuq frontlar deb ataladi. Iliq frontda sovuq havo bilan qoplangan joyga iliq havo bostirib kirib, ob - havoning asta - sekin ilishiga sabab bo‘ladi. Sovuq front uchun, aksincha, ob-havoning tez ozgarishi, haroratning kekin pasayishi va yog‘in - sochin bo‘lishi xosdir. Havo frontlari juda katta hududlarni qamrab oladi. Front zonasining turli qismlarida atmosferada diametri bir necha yuz, hatto minglab kilometrlarga teng bo‘lgan juda katta havo girdoblari uchraydi.Ularning ba’zilari markazida havo bosimi past bo‘lib, atrofga tomon ortib boradi va havo atrofdan markazga tomon soat strelkasi haraktiga teskari yonalishda harakat qiladi.Bunday havo girdoblari siklonlar deyiladi. Aksincha, front zonasida atmosfera bosimi markazdan atrofga tomon kamayib boradigan,shamollar soat srelkasi harakati yonalishida esadigan havo girdoblari antisiklonlar deb ataladi. Siklon va antisiklonlarda ob-havo qanday bo‘ladi? Siklonda havo bosimi atrofdan markazga tomon kamayib kelganligi uchun uning markaziy qismlarida havoning yuqoriga ko‘tarilishi kuzatiladi. Yuqoriga ko‘tarilayotgan havo sovib, suv bug‘lariga to‘yinadi va yogingarchilik bo‘ladi. Antisiklon markazida esa aksincha, havo yuqoridan pastga tushadi va yer betiga tarqaydi. Binobarin, antisiklonda havoning to‘yinishi, bulut vujudga kelishi va yogingarchilik bo‘lishi uchun sharoit yo‘q. Yozda antisiklon sharoiti havoning yanada qizishiga, qishda esa sovib ketishiga sabab bo‘ladi.