Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi

Masalan qoplon eng kuchli va maymun uchun eng qo’rqinchli yirtqich. Qoplon maynumlarga yerlarda doim mushukdek chaqqon hujum qiladi Shimpanze maymun doim kuchli hayvon, lekin qoplondan ular doim kun yo’q. Shimpanze qoplonni odatda yomon ko’radilar uni korishlari bilanoq shimpanze maymunlari to’da bo’lib, vahshiyona bukchayib qo’llarini pastga tushirib sakrab baqirishib hayvonni hamma tamonidan qurshab oladi.

Hayvonlarning ko’nikmalari;

Taraqqiyotning yuqori bosqichidagi hayvonlardan harakatning instiktiv shaklari bilan bir qatorda xatti-harakatining indivual o’zgaruvchan shaklari – ko’nikma va intellectual harakatlari ham bordir. Ko’nikma – bu hayvonlarda shartli bog’lanishlar asosida yuz beruvchi va avtomatik ravishda sodir bo’luvchi harakatlardir, ya’ni biror faoliyatning takrorlanib turishi va avtomatik ravishda sodir bo’luvchi harakatlardir.

Nerv tizimining rivojlanishi jihatidan hayvon qanchalik yuqori o’rinini egalasa, u o’zida shunchalik murakkab ko’nikmalarini hosil qila oladi. Instiktlarga qaraganda ko’nikma xatti-harakatlarning ancha o’zgaruvchan shakli hisoblanadi. Hayvonlarning ko’nikmalari ota-onalaridan ‘’urganish’’ yo’li bilan ham hosil bo’ladi. Masalan bo’rilar bolalarini ovga o’rgatadilar , qari bo’ri qilgan harakatini yosh bo’ri takrorlaydi , bu taqlid qilish instinktiga asoslangan , xatti-harakatlar ko’nikmasidir.

Hayvonlarning intellectual harakatlari

Aql (intellectual) bosqichi hayvonlarning deyarli murakkab faoliyat bilan tavsiflanib , u aks ettirishning murkkab turidir.

’’Hayvonlarning borliqni pisik aks etish usuli intellectual faoliyatiga o’tishida alohida narsalargina emas , balki ularning munosabatlarini aks ettirish ham vujudga keladi.

Nemis zoopsixologi V.Kyolerning tadqiqotlaridan maymunlarga yetib bo’lmaydigan joyda xo’rak qo’yiladi. Xo’rakdan yaqinroq, lekin bevosita yetib bo’lmaydigan joyga uzun tayoq qo’yiladi. Bu tayoqqa yetishish uchun qafasda qisqa tayoqcha bilan xo’rakni olib bo’lmaydi. Maymun esa birinchi fazada qisqa tayoq bilan uzun tayoqni oladi. A.N.Leontyevning fikricha aqliy hulq- atvorini boshqa xususiyati bu muvaffaqiyatsiz harakatlardan so’ng to’satdan javobni topishidir. Bu hodisa V.Kyoler tomonidan ‘’insayt’’ ravshanlashish deb atalgan.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT. Qarshi Davlat Universiteti Pedagogik fakulteti Amaliy psixologiya ta’lim yo’nalishi 021-31-guruh talabasi OSTONOVA DILNOZA.