Hayvonlar morfologiyasi

2-Mavzu: Hujayra haqida tushuncha. Jinsiy hujayralarning otalanishi va maydalanishi
Reja:
1.Somatik hujayralarning morfogistologiyasi.
2.Jinsiy hujayralar tuzilishi.
3.Jinsiy hujayralarning otalanishi va maydalanishi.
Darsning maqsadi: “hujayra” tushunchasi, hujayralarning umumiy tuzilishi, o‘lchamlari va turli shakllari bilan tanishish;
Ko‘rgazmali qurollar: rasm, sxema, gistopreparatlar
Darsning mazmuni:
Hujayra (yunoncha-kytos, lotincha-cellula) hayvon va o`simliklar organizmlari tuzilishi, taraqqiyoti va hayot faoliyatining asosi hisoblanadi. Murakkab, ko`p hujayrali organizmlar jinsiy hujayralarning qo`shilishi - otalanish natijasida hosil bo`ladigan yagona hujayradan taraqqiy qiladi. Organizmdagi milliardlarcha hujayralar va ularning mahsuli bo`lgan hujayralararo moddalardan iborat to`qimalar, ana shu yagona hujayra - zigotaning ko`payishi va taraqqiyoti natijasida hosil bo`ladi.
Hayvon organizmi to`qimalarining hujayralari xilma-xil shaklga ega bo`lib (1-rasm),bu shakl hujayralar bajaradigan vazifalar bilan bog`liq (m., nevrotsitlarning uzun o`simtalarga ega ekanligi, qon hujayralarining yumaloq, sharsimon shaklda bo`lishi vaboshqalar). Shuningdek, hujayralarning kattaligi ham turlichadir. Eng kichik hujayralar - kichik limfotsit, ba`zi hayvonlar eritrotsiti 4-4,5 mkm kattalikda bo`lsa, miyaning yirik nevrotsitlari 120 mkm, sut emizuvchilarning tuxumi 200 mkm keladi. Qushlar tuxum hujayrasi (tuxum sarig`i)ning diametri hatto bir necha sm ga etadi. Hujayra hajmining doimiylik qonuniga ko`ra, turli hayvonlarning bir tipdagi hujayralari (m: jigar hujayralari)ning hajmi teng bo`ladi. Organlarning turli hayvonlarda har xil kattalikda bo`lishi hujayralar hajmiga emas, balki ular sonining turlicha bo`lishiga bog`liq.
Hujayralarning barcha tarkibiy qismlari: sitoplazma, o`zak va qobig`i protoplazmani tashkil qiladi. Shu jihatdan u “tirik modda” tushunchasiga yaqin. Lekin tirik modda kengroq ma`noda ishlatiladigan tushuncha, chunki uning hujayra tuzilishiga ega bo`lmagan shakllari ham mavjud.