Hayrat ul-abror

www.ziyouz.com
кутубхонаси
19
ustidagi darveshlik xirqasi oddiy kalta to‘n bo‘lib, bu to‘n uning tani, jismi esa uning jonidir. Xirqa 
o‘rniga bunday to‘n kiyishining sababi, o‘z tanini riyokorlik libosidan xalos etishdir.
U boshini o‘ychan quyi solib, dildan Xudoga yuzlanganida, ravshan ko‘ngil bilan chaqmoqday sayr 
etadi. Bu sayrda u falakni xijolatga soladi, yer yuzini esa xat varaqlari aylanganday aylanib chiqadi.
U xat yozar ekan, uning siyoxi vaqt quyoshini qora parda bilan bulutdek to‘sib qo‘yayotganday 
bo‘ladi. Bu pardani u yashirin xolatlarni berkitish uchun yasagan; sahifalar ham shu xolatlarni sir tutish 
uchun to‘ldirilgan. Uning davoti bor zulmatni o‘ziga jamlab olgan; ma’nodorlik esa unga hayot suvidir. 
Uning bir qatrasidan bahramand bo‘lgan odam, shubhasiz, abadiy umrga erishgan bo‘ladi.
Uning nazmi jahondagi barcha mintaqalarni tutgan, nasri esajon o‘lkasini egallagan.
Uning asarlari shohu gadoga ham birday yoyilgan; shohu gado unga xizmat qilish bilan

---

Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни) 
www.ziyouz.com
кутубхонаси
20
faxrlanadi.
Lekin mening unga nisbatan ojiz va muhtojligim hamma odamlarnikidan ham ortiqdir. Chunki olam 
quyosh nuri bilan to‘la bo‘lsa ham, lekin ularning orasida bir zarra shu quyosh mehri bilan mashhurroq 
bo‘lishi mumkin. Bog‘da turli-tuman qushlar ko‘p bo‘lsa ham, bulbul bilan gulga e’tibor boshqacha. U 
biron asar ustida qalam tebratsa, uning yozganini mendan oldin boshqa birov ko‘rmagan. Aau lug‘uan 
quyosn ko‘tanla boshlaganida ham uning nurlari avval tuproqqa tushadi. Gulning shoxlarida anvoi gullar 
ochilar ekan, ularga ham avval tikan hamdam bo‘ladi.
Kunlarning birida bir yig‘ilishda u yuzida nur balqib o‘ltirar edi, har tomondan har xil ajoyib 
voqealarni gaplashar edik. Gap ustoz va izdoshlar haqida borar ekan, Nizomiy bilan Xusravga ham 
navbat yetdi. Ularning qalami tufayli paydo bo‘lgan ikki «Xamsa» olamga qanday xayajonlar solmadi! 
Lekin bu ikki «Xamsa»ga kirgan o‘n go‘zal doston ichida oldingi ikkitasi yaqqol ajralib turar edi.
Ha, «Maxzan ul-asror»ga teng keladigan gavhar bormi?! Ha, «Matla’ ul-anvor»dek yulduz 
(sayyora)ni qidirib topib bo‘ladimi?!
Dostonlarning boshqalari ham yomon emas, barchasining husnida majoziy bezaklar jilva qiladi. 
Ammo biz aytgan bu ikki dostonning biri gavhar sochib turganday; gavharning nurida azizlik, poklik 
nishoni bor. Uning ikkinchisi ham porlab turadi, yorug‘ida esa haqiqat shu’lalari ko‘zga tashlanadi.
Fikr haqiqat o‘tidan bahramand bo‘lgan bo‘lsa, u toshni ham suv qilib eritib yubora oladi. Biroq fikr 
haqiqat gavharidan uzoq bo‘lsa, unga ip topish to‘g‘risida so‘zlamagan ham yaxshi. Ipni topsangu o‘rish-
arqog‘i bilan keltirsang-u, yaxshi dur bo‘lmasa, uning chiroyli rang va naqshidan ne foyda?!
Shunday qilib, oradan bir oy o‘tdi, ikki oy o‘tdi. Kunlarning birida baxt va aql menga yo‘l ko‘rsatib, 
uni ko‘rgim kelib, xuzuriga bordim. Uning qo‘lida bir necha bo‘lak qog‘oz ko‘rdim. U kishi kulib, menga 
imo qilib, «Tuhfa»
24
ni yozib bitirganini aytdi.
- Ol-da, boshidan-oxirigacha ko‘rib chiq, boshidan-oxirigacha har bir varag‘ini ko‘zdan kechir! - 
dedi.
Darxol oldiga kelib, unga jonimni sadaqa qildim, qo‘lidan dostonni oldimu o‘p’ib, darxol ichini 
ochdim. U boshidan-oxirigacha shohona dur edi. Yana qanaqa dur deng? «Tuhfat ulahror» dostonining 
o‘zginasi edi. Baxramand bo‘lishni istaganlar undan naf topar, u oldingi ikki dostondan xajm jihatidan 
kichikroq bo‘lsa ham, foydasi ko‘proq edi. U ikkala dostonda bor gapni bundan topsa bo‘lar, ammo 
bundagi xadyalarning ko‘pi ularda yo‘q edi.
Shavqiga naq ko‘ksimni yordim, ko‘nglimni esa jildi uchun g‘ilof qildim. Uni obdon o‘qib 
bo‘lganimdan keyin ko‘nglimda bir havas paydo bo‘lib, bezovta qila boshladi:
Ular
25
hammasi bu yo‘ldan yurgan ekanlar, men ham bir necha qadam yurib ko‘rsam qanday 
bo‘larkan?! Ular axir o‘z asarlarini forscha yozdilar; men esa turkiy til bilan boshlasam; ularning 
asarlaridan forsiy xalqlar xursand bo‘ldi; turkiy xalqlar ham mening yozganimdan baxra olsa; oldingi 
ikki muallif riixiga fotixa o‘qib turib, bu (Jomiy) menga ham bu ishga bir fotixa bersa. U ikkalasi ichdan 
menga qarshilik ko‘rsatmasa, tashidan bu menga yordam berib tursa, men bir narsani talab qilib chiqar 
ekanman, qalamni qo‘lga olib, umid qilamanki, bu yo‘lda Nl’zomiy yo‘lga yo‘llar ekan, Xusrav 
bo‘lmaydi! - deb ayta olmaydi. Kattalarga bir kambag‘al panoh so‘rab murojaat qilsa, ular buni qabul 
qilsalar, bu ham ularga qo‘shilib, kattalashib ketishi mumkin. O‘zi terining ichida paydo bo‘lgani uchun 
mushk hech teridan or qilmaydi. La’l ham tosh bo‘lgani uchun xarsang toshning ozorini sezmaydi. To‘rt 
unsur
30
bog‘i juda ko‘ngilochar bo‘lsa ham, uni o‘rab, saqlab turgan devor oddiy loydan. O‘t, suv, havo 
qancha yoqimli bo‘lmasin, ularning orasida tuproqning ham o‘z o‘rni bor. Sarv, gul va lolaga, odatda, 
24
«Туҳфaт ул-aҳрoр» дoстoни.
25
Низoмий, Xусрaв Дeхлaвий, Жoмий кўздa тутилaди. 
30
Тўрт унсур - сув, хaвo, ер, ўт.

---

Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни)