Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari

1.4. Xavflar, ularning tasnifi. 

Xаvf dеb – tirik vа tirik bo’lmаgаn mаtеriyaning shu mаtеriyaning o’zigа, ya`ni оdаmlаrgа, 

tаbiаtgа,  mоddiy  bоyliklаrgа    ziyon  kеltiruvchi    sаlbiy  xususiyatigа  аytilаdi.  Xаvf  HFXning 

mаrkаziy tushunchаsi  hisоblаnаdi.  Xаvflаrni tаbiiy vа  аntrоpоgеn kеlib chiquvchilаrgа аjrаtish 

mumkin.  

Tаbiiy xаvflаr hаrоrаtni o’zgаrishi, tаbiiy оfаtlаr nаtijаsidа yuzаgа kеlsа, аntrоpоgеn  xаvflаr 

insоn  fаоliyati  nаtijаsidа  hоsil  bo’lаdigаn  chiqindilаr,  mеxаnik,  issiqlik,    elеktrоmаgnit 

enеrgiyasining chiqindilаrini аtsmоsfеrаgа, suv hаvzаlаrigа tushishidаn hоsil bo’lаdi. 

Xavflar quyidagicha sinflanadi: 

1. Kelib   chiqish   tabiatiga   ko’ra   xavflar:   tabiiy,   texnikaviy, antropogen (inson bilan 

bog’liq), ekologik va boshqalarga bo'linadi; 

2. Maxsus standartlar bo'yicha: fizikaviy, kimyoviy, biologik va psixofiziologik; 

3. Salbiy oqibatlarning vaqt bo'yicha kelib chiqishiga ko'ra xavflar impulsli va kumulyativ 

(inson organizmida yig'iluvchi) bo'ladi;  

4. Olib    keluvchi    oqibatiga    ko'ra:    toliqish,    kasallanish, jarohatlanish, halokat, yong'in 

va o'lim xavflari;      

5. Keltiruvchi zarariga ko'ra: ijtimoiy, texnik, ekologik;  

6.  Yakkalashi  bo'yicha:  litosfera,  gidrosfera,  atmosfera  va  kosmos  bilan  bog’liq  bo’lgan 

xavflar;    

7.      Kelib      chiqish      sohasiga      ko'ra:      turmushda,      sportda,      yo'l  transportida,  ishlab 

chiqarishda, yuzaga keladigan xavflarga bo’linadi;     

---

8. Tuzilishiga ko’ra xavflar oddiy va hosil qilingan (oddiylarning ta'sirida hosil qilingan) 

bo’ladi; 

9. Insonga ta'sir qilish harakteriga qarab faol (aktiv) va sust (passiv) xavflar bo’ladi. 

 

Energiya  hisobiga  faollashadigan  xavflar  sust  xavflarga  kiradi,  bularni  insonning  o'zi 

vujudga 

keltiradi. 

Bular: 

o'tkir 

(sanchiluvchi 

va 

kesuvchi) qo'zg'almas jismlar, insonlar yuradigan yuzalarning notekisligi, qiyaliklar, balandliklar, 

bir-biriga tegayotgan, tekisliklar orasidagi ishqalanish va boshqalar. 

 

Xavflarning  baxtsiz  hodisa  yuz  berishidan  oldingi  (aprior)  va  u  yuz  bergandan  keyingi 

(aposterior) belgilari mavjuddir. 

Har  qanday  faoliyatning  xavfliligini  tasdiqlashga  insoniyat  tajribasi  asos  bo’ladi. 

Faoliyatning  birorta  turi  yo'qki,  u  abadiy  xavfsiz  amalga  oshsa.  Bulardan    quyidagi  xulosani 

ifodalashimiz  mumkin:  har  qanday  faoliyat  potensial  xavflidir.  Bu  tasdiqlanish  aksiomatik 

harakterga egadir. Berilgan aksioma faqat uslubologik va evristik ahamiyatga egadir.