Hayot faoliyati xavfsizligi

 
 
 
 
 
 

---

 
 
8 
2. 
Hayot faoliyati xavfsizligi fanining maqsadi va vazifalari 
 
Hayot  faoliyati  xavfsizligi  (HFX)  —  ishlab  chiqarish  va  noishlab  chiqarish 
muhitida  insonni  atrof  muhitga  ta’sirini  hisobga  olgan  holda  xavfsizligini 
taminlashga yo’naltirilgan bilimlar sistemasidir.  
“Hayot  faoliyati  xavfsizligi”  fanining  umumiy  maqsadi—xavfsiz  kelajakni 
ta’minlashning  birdan-bir  yo’li  bu  iqtisodiy  masalalarni  atrof-muhitni  muhofaza 
qilish  bilan  chambarchas  bog’langan  holda  olib  borishdir.  Buning  asosida 
rivojlanishning 
hamma 
jarayonlarini 
tekis 
o’sib  borishini  ta’minlash, 
umumbashariy  tabiiy  zahiralarni  tejash,  texnologiyalarni  xavfsizlarini  tanlash, 
tashqi  muhit  bilan  xavfsiz  muloqot  qilishni  ta’minlaydigan  yetuk  kadrlarni 
tayyorlash  masalalari  yotadi.  Bunda  e’tiborni  hamma  jabhalarda  bu  ishlarga 
alohida  ahamiyat  beruvchi  rahbar  xodimlarni  tayyorlash  masalasiga  ahamiyat 
berish zarurati ko’rinadi. 
Bu  fan  inson  faoliyatining  ishlab  chiqarish  jarayonidagi  faoliyati  bilan 
chegaralanmasdan,  uning  yashash  muhiti,  har  xil  bo’lishi  mumkin    bo’lgan    tabiiy 
va tasodifiy ofatlardan saqlanish,  tabiat va odamzot uyg’unligini yaxshi tushinish, 
tabiatga mulohaza bilan, uning muvozanat zanjirini uzilib ketishidan ehtiyot qilgan 
holda yondoshish masalalarini inson ongiga singdirish vazifasini bajaradi. 
“Hayot  faoliyati  xavfsizligi”  fani  hayotga  kirib  kelganiga  uncha  ko’p  vaqt 
bo’lgani  yo’q.  Hozirgi  vaqtda  bu  fan  o’z  taraqqiyotining  boshlang’ich  bosqichida 
turibdi.  Uni  rivojlantirish  va  takomillashtirish  zamon  talabi.  Albatta,  u  o’z 
rivojlanish  davrida  mehnatni  muhofaza  qilish,  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  va 
favqulodda  hodisalardan  muhofazalanish,  shuningdek,  amaliy  tibbiyot,  biologiya 
sohalarida  erishilgan  ilmiy  yutuqlardan  to’la  foydalanadi,  qonun  va  qoidalarga 
asoslanadi. 
Hayotiy  faoliyat  xavfsizligi  (HFX)  fanining  diqqat  markaziga  qo’yilgan 
asosiy  masala  bu  insonning  jamiyat  taraqqiyotidagi  rolidir.  Hayotiy  faoliyat 
xavfsizligi  bu  har  qanday  sharoitdagi  inson  faoliyatidir.  Insonning  hamma  faol 
harakati  (mehnat  jarayonida,  dam  olishda,  uyda  hamda  s’ortda)  uning  faoliyatini 
tashkil qiladi. 
Hayotiy faoliyat xavfsizligi fani o’z tarkibiga inson faoliyatining atrof-muhit 
bilan  aloqasi,  mehnat  faoliyatidagi  xavfsizligi  va  favqulodda  vaziyatlardagi 
xavfsizligi  shuningdek  yong’in  xavfsizligi  bo’limlarini  qamrab  olgandir.  Hayotiy 
faoliyat  xavfsizligi  prinsip  va  usullar  asosida:  baxtsiz  hodisalar,  qurbonlar  va  ular 
natijasida  kelib  chiqadigan  zararlarni  kamaytirish  masalalarini  keng  miqyosda 
qo’yadigan  va  hal  qiladigan  fandir.  HFX-bu  har  qanday  ko’rinishdagi  faoliyatga 
qo’llanishi mumkin bo’lgan xavfsizlikning nazariy asosidir. 
“Hayotiy  faoliyat  xavfsizligi”  fani  bo’lg’usi  mutaxassislarni  mehnat 
muhofazasining  ilmiy  asoslariga  doir  bilimlar  bilan  qurollantirish  va  ularda  ishlab 
chiqarishdagi 
mehnat 
sharoiti 
hamda 
mehnat 
muhofazasini 
yaxshilash 
muammolarini  ijobiy  hal  etishga  qiziqish  uyg’otishga  mo’ljallangan.  Buning  ilmiy 
zamini  esa  quyidagilardan  iboratdir:  ishlab  chiqarishda  shikastlanish,  kasalliklar, 
ishlab  chiqarishda  sodir  bo’ladigan  yong’in  hamda  portlashlar  sabablarini  har 
tomonlama  tahlil  qilish;  ishlab  chiqarishdagi  xavflilik  va  zararlilik  darajasini 

---

 
 
9 
o’rganish;  to’qimachilik,  paxta,  ipak  va  yengil  sanoatda  qabul  qilingan  yoki  joriy 
etishga  tavsiya  etiladigan,  og’ir  hamda  sermehnat  ishlarni  mexanizatsiyalash  va 
avtomatlashtirishni ko’zda tutuvchi texnologik jarayonlarni baholashdir.