Hayot faoliyati xavfsizligi

 
5 – rasm. AQSHdagi terroristik xuruj 
 

---

 
 
27 
                    
           
 
 
              6-rasm. Terrorchilar tomonidan garovga olish va ommaviy qatl 
Terroristik aktlar ma’lum bir guruhlarni qo’rqitish uchun yoki terroristlarning 
g’oyalarini  ‘ro’oganda  va  namoyish  qilish  uchun  xizmat  qiladi.Terrorizmning 
mohiyatini  anglash  uchun  odatda  3  ta  uning  asosiy  tomonlariga  e’tibor  qaratiladi: 
harbiy, jinoiy va siyosiy. Harbiy muammo sifatida terrorizm qurolli harakatlarningg 
alohida, s’etsifik turi sifatida ko’riladi va «past (sust) intensivli qurolli to’qnashuv» 
tarzida  belgilanadi.  Jinoiy  muammo  sifatida  terrorizm  alohida  xavfli  qattiq  jinoyat 
turidir.  Nihoyat,  uchinchi  ‘ozitsiyada  terrorizm  siyosiy  kurash  sifatida  ko’riladi, 
qaysiki  ma’lum  bir  tuzumlarga  yoki  davlat  hokimiyatining  aniq,  u  yoki  bu 
harakatlariga qarshi ijtimoiy-siyosiy norozilik asosida shakllanadi. 
Terrorizm  –  mafkuraviy  va  boshqa  maqsadlarga  erishish  uchun  shahsning 
hayoti,  sog’lig’iga  xavf  tug’diruvchi,  mol-mulk  va  boshqa  moddiy  obe’ktlarning 
yo’q  qilinishi  (shikastlantirilishi)  xavfini  keltirib  chiqaruvchi  hamda  davlatni, 
halqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shahsni biron-bir harakatlar sodir etishga 
yoki  sodir  etishdan  tiyilishga  majbur  qilishga,  halqaro  munosabatlarni 
murakkablashtirishga,  davlatning  suverenitetini,  hududiy  yahlitligini  buzishga, 
xavfsizligiga ‘utur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko’zlab ig’vogarliklar 
qilishga,  aholini  qo’rqitishga,  ijtimoiy-siyosiy  vaziyatni  beqarorlashtirishga 
qaratilgan,  O’zbekiston  Respublikasining  Jinoyat  kodeksida  javobgarlik  nazarda 
tutilgan  zo’rlik,  zo’rlik  ishlatish  bilan  qo’rqitish  yoki  boshqa  jinoiy  qilmishlar 
majmuasidir.   
Ekstremizmning  mazmun-mohiyati.  «Ekstremistik»  so’zi  esa  «akl  bovar 
qilmas  darajada»,  «haddan  oshish»  ma’nolarini  bildiradi.Jamiyatda  qabul  qilingan 
qadriyatlar  va  me’yorlarga  zid  karashlarni  ilgari  surish,  keskin  qarashlar  va 
choralarga moyillik ekstremizmning asosiy hususiyati hisoblanadi. 
Turli ekstremistik guruhlarning o’zaro munosabatida doimiy kelishmovchilik 
va  janjallar,  voqelikning  keskin  o’zgarishi  sharoitida  ular  bo’linib  ketadigan 
guruhlar o’rtasidagi «revolyutsionerliqda» musobaqalashuv kuzatiladi. Ularga yo’iq 
sektalarga  hos  mistik  tildan,  ehtiqodga  dahvat  qilish  yoki  undan  «chetlashish», 
«shakkoklik»  uchun  jazolash  kabi  uslublardan  foydalanish  hosdir.  Amerikalik 
sotsiolog  K.Keniston  «bunday  guruhlarda  odatiy  shaxsiy  nizolar,  liderlik  uchun 
kurash,  did  va  qarashlardagi  farq  sezilarli  darajada  o’sib,  ba’zida,  hatto,  hayot-
mamot masalasigacha etib boradi», — deb yozgan edi. 
Yashirin  «armiya»larning  ichki  tarkibi,  odatda,  «kommandos»  (italhyan 
terrorchilarida  —  «kolonnalar»,  «musulmon  birodarlar»da  -  «jovalalar»)  deb 
ataladigan  tezkor  birliklardan  tashkil  to’adi.  Ular  bir-birlarini  faqat  laqablari 
orqaligina  biladigan  uch  yoki  besh  kishilik  guruhlardan  iborat  ‘iramida  shaklida 

---

 
 
28 
tuziladi.  Ularning  tashkiliy  tuzilmasi  barcha  davlatlarda  deyarli  bir  hil.  «Jangovar 
guruh»  tashkilot  ahzolarining  asosiy  ehtiyojlarini  qondirish,  jangarilar  tashqariga 
chiqmaydigan bevosita yo’iq ijtimoiy muhitni yaratishdek ko’plab vazifani bajaradi. 
Bir  so’z  bilan  aytganda,  jangovar  guruh  terror  hurujini  uyushtirishdek  asosiy 
vazifasidan tashqari uning tarkibidagi kishilar uchun ijtimoiy muhit vazifasini ham 
bajaradi. 
Ekstremistik  va  terroristik  tashkilotlarga  yangi  ahzolarning  qo’shilishi, 
ko’pincha,  dinga  kiritish,  qabul  qilishdek  shaklu  shamoyil  kasb  etadi  hamda  bir 
qancha  tanlov  va  sinov  bosqichlarini  o’z  ichiga  oladi.  ekstremistik  harakatlarning 
eng  quyi  tabaqasi  ko’pincha  siyosiy  tusga  ega  bo’lmagan,  mayda  zo’rlik  va 
jinoyatlar  sodir  etadigan  unsurlar  bilan  bog’liqbo’ladi.  Bunday  zo’rlikning 
siyosiylashtirilishi terrorizm tomon qo’yilgan bi-rinchi qadam bo’ladi. O’z doirasiga 
yangi  kimsalarni  tortar  ekan,  terrorchilik  guruhi  yoki  uning  raqbariyati  so’zsiz 
bo’ysunishni  va  «ish»ga  mutaassibona  sadoqatni  talab  qiladi.  Keyinroq  esa 
yollanuvchilar  «hamma  narsani  biluvchi»  va  ularga  yo’lboshchilik  qiluvchi 
sarbonga duch keladilar. 
Hozirgi davrda eng avvalo ahborot chegaralarining barham to’ishida o’zligini 
namoyon  qilayotgan  globallashuv  sharoitida  va  bir  paytlar  halqaro  munosabatlar 
mazmunini  belgilagan  ikki  qarama-qarshi  kuch  —  sotsializm  va  ka’italizm 
o’rtasidagi  o’zaro  kurashning  barham  to’ishi  natijasida  ekstremizm  va  terrorizm 
mamlakatlar,  mintaqalar  va  umuman  dunyo  xavfsizligiga  asosiy  tahdid  sifatida 
birinchi  o’ringa  chikdi.  Qo’’oruvchilik  faoliyatining  turli  ko’rinishlarini  o’z  ichiga 
olgan  infrastrukturani  shakllantirgan  va  rivojlantirgan  mazkur  ikki  dunyoqarash 
o’rtasidagi  kurash  hozirda  turli  hil  kuchlarni  birlashtirgan  ko’p  qutbli  dunyoning 
mazkur infrastrukturaga qarshi kurashidek shakl-shamoyil kasb etmokda. 
Bu, birinchi navbatda, ekstremizm va terrorizmning anarhizm va fashizmning 
arhaik  shakllari  bilan  qorishmasi  hisoblangan  va  ommaning  keng  qatlamlari  bilan 
bog’lovchi halqa sifatida islom shiorlaridan ustalik bilan foydalanadigan, aslida esa 
halqbilan hech qanday aloqasi yo’qligini mohirona yashira oladigan holat kasb etdi. 
O’z vaqtida, XX asrning 70-yillarida, terrorchilar halq bilan birgalikni ko’rsatish va 
uning  nomidan  harakat  qilish  uchun  kommunizm  shiorlari  ostida  faoliyat  yuritishi 
va shu yo’l bilan mablag’ to’’lashi qulayroq edi. 
Ma’lum bir davlat hududida terrorizm  tarqalishiga  sabab bo’luvchi  shart-
sharoitlar quyidagilardan iborat: 
1. Jamiyatda ijtimoiy va iqtisodiy tengsizlik 
2. Milliy-diniy qarama-qarshiliklar 
3. Ommaviy ishsizlik va  qashshoqlik 
 
4.  Ommaviy-diniy  faoliyatda  huquqiy  effektiv  (unumli)  boshqaruvning 
yo’qligi  
5. Ayrim kishilarning ma’naviy past fazilatlari va ahloqsiz hayot tarzi  
6. Tubanlikka tushgan kishilarga nisbatan huquqni himoya qilish organlari va 
aholining e’tiborsizligi, loqayd va beparvo munosabati 
7.  Halqaro  miqqiyosda  terrorizm  va  jinoyatchilikka  qarshi  kurashning  etarli 
darajada emasligi 

---

 
 
29 
8.  Ayrim  kishilarning,  guruhlarning,  tashkilotlarning  hattoki  davlatlarning 
terrorizmni qo’llab-quvvatlashdan manfaatdorligi 
Terrorchilik  harakatlarining  subhektlari  sifatida  quyidagilarni  ko’rsatish 
mumkin: 
-Yakka terrorchilar 
-Terrorchi guruhlar  
-Terrorchi tashkilotlarning jangovor guruhlari  
-Terrorchi tashkilotlar  
-Etnik jamoalar 
-Diniy tariqatlar  
-Siyosiy-ekstremistik birlashmalar  
-Halqaro terrorchilik tashkilotlari 
- Ayrim davlatlar va davlatlarning maxsus xizmatlari 
Hozirgi 
kunda 
terrorizmga 
qarshi 
kurashning 
asosiy 
prinsiplari 
quyidagilardir: 
-Qonuniylik 
-SHahs huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarining ustuvorligi; 
-Terrorizmning oldini olish choralari ustuvorligi 
-Jazoning muqarrarligi 
-Terrorizmga qarshi kurash oshkora va nooshkora usullarining uyg’unligi 
-Jalb  etiladigan  kuchlar  va  vositalar  tomonidan  terrorchilikka  qarshi 
o’tkaziladigan 
operasiyaga 
rahbarlik 
qilishda 
yakkaboshchilik