Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

3.1. Mehnatning fiziologik asoslari
Mehnat fiziologiyasi ish paytida inson a’zosida yuz beradigan funksional o`zgarishlarni tekshiradi, ish qobilyatini saqlash va oshirish, mehnat faoliyati va jarayonining ishchilar sog`lig`iga salbiy ta’sirining oldini olish bo`yicha chora-tadbirlarini ishlab chiqadi. Mehnat avvalo ijtimoiy tushunchadir. Mehnat jamiyatning eng hususiyatli belgilarini tahlil qilish, ijtimoiy rejada moddiy boyliklar manbayi va jamiyatni shakllantiradigan negiz ekanligini ko`rsatadi. Biologik jihatdan mehnatning eng muhim faoliyati tana hisoblanadi. Foydali mehnat yoki ishlab chiqarish ayrim turlari o`rtasidagi tafovutlarga qaramay, fiziologik jihatdan ular organizmning vazifasi hisoblanadi va shunday har bir vazifa kishi miyasi, asabi, mushaklari, sezgi organlarining sarfidir.
Mehnat turlarining umumiy belgilari ham, tafovutlari ham bor. Shartli ravishda jismoniy va aqliy mehnat turlari farqlanadi. Qo`lda bajariladigan ish turlarini avtomatlashtirish va mehanizatsiyalashtirish aqliy mehnat bilan jismoniy mehnat o`rtasidagi tafovutni asta-sekin yo`qotib borayotgan bo`lsada, saqlanib qolmoqda. Har qanday mehnat turida quvvat sarfi bo`ladi, organizmda fiziologik siljishlar kuzatiladi. Jismoniy mehnatda nafas va qon aylanish tizimlarida bir muncha siljishlar sodir bo`lsa, aqliy mehnatda asosan asab tizimi qatnashadi va modda almashuvi kamroq ro`y beradi.
Mehnat fiziologiyasida “aqliy ish”, “jismoniy ish” deyilganda, aqliy va jismoniy mehnat nazarda tutiladi, biroq “mehnat” va “ish” tushunchalari bir-biridan farq qiladi. “Ish” tushunchasi quvvat sarflanishi va organizm tinch holatdan chiqishi bilan bog`liq bo`lgan faoliyatning hamma turlarini anglatadi.(3-rasm).
Jismoniy mehnat. Jismoniy mehnat (ish) deganda tayanch-harakat apparati va uning ishlashi uchun zarur tizimlar harakatini ta’minlaydigan muhim quvvat sarflari bilan bog`liq ishlab chiqarish faoliyatining turi tushuniladi. Bunda diqqat, xotira kabi oliy ruhiy funksiyalar va umuman intellectual va emmotsional sohalar unchalik zo`riqmaydi. Jismoniy ish dinamik va statik bo`lishi mumkin. Dinamik ish – yukni yuqoriga, pastga yoki ufqiy ko`tarishdir.
Fizik nuqtai nazardan ish miqdori fazoda o`rni almashtiriladigan jism massasining tik yoki ufqiy masofaga ko`paytmasi bilan o`lchanadi.