Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan tajriba ishini bajarishga doir uslubiy ko'rsatmalar Navoiy-2021

Mashgulotni bajarish tartibi.
1. O’t o’chirgichlarning ayrim turlarini tuzilishini o’rganish.
2. Havo - mexaniq ko’pikni karraligini aniqlash
3. O’t o’chirgichlar bilan yong`in o’chog`ini o’chirish
Hisobot rejasi (savollar)
1. Yong`inni kelib chiqish sabbalari, uning oqibatida kelib chiqadigan talofatlar to’g`risida tushunchalar bering;
2. Yong`inni o’chirishda foydalaniladigan moddalar va materiallar to’g`risida tushunchalar bering.
3. Yong`inni o’chiruvchi birlamchi texnik vositalarini tuzilishi va ishlash jarayoni to’g`risida tushuncha bering
4. Yong`inni avtomatik o’chirish vositalarining tuzilishi va ishlash prinsipi to’g`risida tushuncha bering
5. Ishning bajarish natijalari to’g`risida o’zingizni Hulosangizni bering


Umumiy tushunchalar
1. Ishni bajarishda zaruriy adabiyotlar va uslubiy ko’rsatmalarni o’qituvchini tavsiyasi asosida o’qib o’rganish.
Moddiy va ma’naviy zarar keltirib va insonni hayotiga, uning sog`ligiga xavf tug`diruvchi boshqarib bo’lmaydigan yonish jarayoniga yong`in deb ataladi.
Yonish, murakkab kimyoviy jarayon bo’lib, uning asosida yonuvchi moddalarni oksidlanishi ya’ni reaksiyaga kirishi yotadi, ularni havo tarkibidagi kislorod yoki boshqa oksidlovchilar (ftor, brom,0 xlor va boshqalar) bilan birkishidir.
Odatda havo tarkibida 20,95% kislorod bo’ladi. Yonish reaksiyasini vujudga kelishi uchun 16% kislorod yetarli, ammo juda past konstratsiyasida ham yonuvchi moddalarning erishi sodir bo’ladi.
Havo tarkibida kislorod 8 %dan kam bo’lganda esa, yonuvchi modda yonishdan to’xtaydi. Yonishni to’xtatishni asosiy usullardan biri, yonish zonasiga inert gazlarni, bug`larni va yonmaydigan moddalar, aerazollarni kiritish yo’li bilan havodagi kislorod miqdorini konstrentatsiyasini kamaytirishdir. Yonish zonasidagi kritik temperaturasini sovo’tish bilan pasaytirib, yonish zonasidan yonuvchi moddalarni himoyalab, yonuvchi bug` va gazlarni hosil bo’lish teziligini to’xtatish hamda yonish reaksiyasini kimyoviy usulda bartaraf etish bilan yong`inni jilovlash mumkin. Barcha o’chiruvchi moddalar quyidagilarga bo’linadi: Aralashuvchi (inert gazlar, kukunli tarkib, suv bug`lari va boshqalardir), sovo’tuvchi: (suv qattiq uglerod ikki oksidi, ko’pik va boshqalar), himoyalanuvchi (ajratuvchi kimyoviy havo mexaniq ko’pikli yoki uni aralashmasi, quyuqlashtirilgan suv, kukunli tarkib va boshqalar) hamda yonish reaksiyasini kimyoviy usulda to’xtatish (galoidlangan uglevodorodlar, kukunli tarkibning ayrim markalari, galoidlangan uglevodorodlar qo’shilgan suv). Juda ko’p o’t o’chirish vositalari murakkab xususiyatlarga ega.
O’t o’chirgichlar uncha katta bo’lmagan yonish o’chog`ini yoki yong`inni boshlanish davrida o’chirish, bartaraf etish uchun xizmat qiladi. O’t o’chiruvchi vositalarni qo’llanish xiliga ko’ra ular quyidagilarga bo’linadi: ko’pikli (kimyoviy Havo-mexaniq aralashmali)
Gazli (uglekislotali, aerozoli va uglekislota-brometilli) Kukunli , murakkab va boshqalar. Ishni o’tkazish uchun o’t o’chirgichlarning quyidagi xillari qo’llaniladi: OXP-10 (KKO’-10) , OXVP - 10 (KXKO’-10), OP-1 (KO’-1), «Moment -2P», OP-10 (KO’-YuA), OU-2 (UKO’-2), OU-5 (UKO’-5), OUB-3 (UKBO’-3), OUB-7 (UKBO’-7) va uning qirqimlari.