Hayot faoliyati xavfsizligi” fanidan laboratoriya ishlarini bajarish uchun

Иқлимий шароит нормалари

Оптимал				Рухсат этилган
Ҳаво харора-ти ^0С	Нисбий намлик %	Ҳаво харакати тезлиги, м/с	Ҳаво харорати ^0С		Нис бий нам лик %	Ҳаво харакати тезли-ги, м/с
1	2	3	4	5	6		7	8
Нисбатан кам миқдор (23,3 Вт/м^3) гача ортиқча иссиқликқа эга бўлган хоналар	Енгил,ўртача оғирликдаги, Оғир	18-21 16-18 14-16	40-60 40-60 40-50	0,2 0,3 0,3	17-22 15-17 13-15		75 75 75	0,3 0,5 0,5
Кўп миқдор (23,3 Вт/м^3 дан зиёд) ортиқча иссиқликқа эга бўлган хоналар	Енгил,ўртача оғирлик-даги, оғир	18-21 16-18 14-16	40-60 40-60 40-50	0,2 0,3 0,3	17-22 15-17 13-15		75 75 75	0,3 0,5 0,5

Б) Йилнинг иссиқ даври.

Ишлаб чиқариш хонаси нинг тури		Иқлимий шароит нормалари
		Оптимал			Рухсат этилган
		Ҳаво харорати ^0С	Нисбий намлик %	Ҳаво харакати тезлиги, м/с	Ҳаво харора ти ^0С	Нис бий нам лик %	Ҳаво харака-ти тезли ги, м/с
1	2	3	4	5	6	7	8
Нисбатин кам миқдор (23,3 Вт/м^3) гача ортиқча иссилик-ка эга бўлган хоналар	Енгил,ўртача оғирлик-даги, Оғир	22-25 20-23 17-20		0,3 0,3 0,3	28 гача 28 гача 28 гача	60 гача 60 гача 60 гача	0,5 0,7 0,5 дан кўп, 1,0 дан кам
Кўп миқдор (23,3 Вт/м^3 дан зиёд) ортиқча иссиқликга эга бўлган хоналар	Енгил,ўртача оғирлик-даги, Оғир	22-25 20-23 17-20		0,3 0,3 0,3	30 дан кўп эмас «____» «____»	75 дан «__» «__»	1,0-1,6 1,0-1,5

1- расмда анемометр ва психрометрларни умумий кўриниши берилган.

И қлимий шароптни нормалаштиришда йил даври ҳисобга олинади.


Рис. 2. Анемометр чашкали.




Рис. 3. Анемометр қанотли.




Рис.4. Психрометр


2. 2. Иқлимий шароитни ўлчаш ва текширишучун керакли асбоб-ускуналар.
Оби-ҳаво ҳароратини ўлчашучун симобли ва спиртли термометрлардан кенг фойдаланилади. Бундан ташқари, маълум вақт давомида ҳарорат ўзгаришини ўлчайдиган томографлар, психрометрлар ва термоанемометрлардан фойдаланилади. Ҳарорат намлиги психрометрлар ёрдамида ўлчанади. Психрометр иккита: қурук ва намланган (сувда ҳўлланиб турадиган латтачали) термометрлардан иборат. Намланган термометр кўрсаткичи қуруқ термометрникига нисбатан доимо кам бўлади. Қуруқ ва намланган термометрлар кўрсаткичларининг фарқига қараб, намликни аниқлаш мўмкин. Намлик икки хил кўринишда бўлади: мутлоқ намлик ва нисбий намлик. Мутлоқ намлик деб 1м^З ҳаводаги намлик миқдорига айтилади.
Вентиляторсиз психрометрдан фойдаланилганда мутлоқ намлик қўйидагича аниқланади:
А–Ҳвл–З(т-т₁)/В; г/м^3­(1)
бу ерда:
Ҳвл—нам термометр кўрсатгандаги максимал намлик (2-чи жадвал)
З–ҳаво ҳаракатининг тезлигига боҳолиқ бўлганкоэффициент(2-чи жадвал)
т₁ва т–қуруқ(т), ва намланган термометрларнинг (т₁) кўрсатмалари.
В–барометрик босим (мм симоб устунида).
Нисбий намлик қўйидаги формўла орқали аниқланади:
(2)
Ҳсух—қуруқ термометр кўрсатган ҳароратдаги максимал намлик.
Вентиляторли психрометр қўлланганда абсолют намлик
қуйидагича аниқланади:
г/м³ (3)
Ҳаво ҳаракатининг тезлигини ўлчашучун анемометрлардан фойдаланилади. Бунда икки марта олинган—дастлабки (С₁) ва кейинги (С₂) кўрсаткичларни қиёслаш йўли билан аниқланади. Кўрсаткичларнинг фарқини тажриба ўтказиш вақтига бўлинади:
м/сек
3. Ишни олиб бориш тартиби
Бажариладиган ишлар тартиби қуйидагича:

• 
  Нисбнй ва мутлоқ намлик аникланади;
  
• 
  Ҳаво ҳаракатининг тезлиги аниқланади.
  3.1. Ҳаво намлигини аниқлаш.
  Ҳавонинг ҳароратини аниқлаш.
  

• 
  Қуруқ ва нам термометрларнинг кўрсаткичларинн аииқлаб ҳисобга олиш.
  
• 
  Психрометрик жадвалдан фойдаланиб нисбий намликни аниқлаш.
  

3.2. Ҳаво ҳаракати тезлигинн аниқлаш.

• 
  Анемометрни ишга тушуриш.
  
• 
  30-40 секунддан сўнг ҳисобга олиш.
  

2-чи жадвал.
Ҳвл ва Ҳсух кўрсаткичларнинг ҳар хил миқдори

Ҳавонинг ҳарорати 0С	Максималнамлик Ҳвл ва Ҳсух	Ҳавонинг ҳарорати ^0С	Максимал намлик Ҳвл ва Ҳсух
10 10 12 13 14 15 16 17 18 19 20	9,209 9,844 10,518 11,231 11,387 12,788 13,684 14,530 15,477 16,477 17,383	21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31	18,650 19,827 21,06822,377 23,75625,209 26,739 28,344 30,043 31,842 33.695

3-чи жадвал.

Ҳаво ҳаракатининг тезлиги, м/с	З кўрсаткичи	Ҳаво ҳаракатининг тезлиги,м/с	З кўрсаткичи
0,13 0,16 0,20 0,30 0,40	0,00130 0,00120 0,00110 0,00100 0,00090	0,80 2,30 3,00 4,00	0,00080 0,00070 0,00069 0,00067

Биринчи ўлчовдан сўнг, 120 секунд ўтгач, иккинчиўлчов олиш.

• 
  Ўлчов кўрсаткичларининг фарқини авиқлаш.
  
• 
  Ҳаво ҳаракатинннг тезлигини аниқлаш.
  

3. 
   Барометрик босимни барометр ёрдамида аниқлаш.
   

3.4. Ҳисобот варақасини тўлдириш.
3.5. Ҳисобот варақасида олинган оби-ҳаво кўрсаткичларини норма билан
қиёслаш.
3.6. Ҳисобот варақаси оддий ўқувчилар дафтарининг икки ёки А4 форматли (290х210см) оқ қоғоз варақларида тўлдирилади.

«ҲАЁТ ФАОЛИЯТИ ХАВФСИЗЛИГИ» КАФЕДРАСИ

«Корхона хоналарида метеорологик шароитларни аниқлаш».
лаборатория ишидан №1
ҲИСОБОТ ВАРАҚАСИ

1. 
   Ишнинг мақсади _________________________________________
   

2. Керакли приборлар.
2.1. Приборларни расмини келтиринг.
3. Қуйидаги саволларга жавоб беринг.
3.1.Иқлимий шароит кўрсаткичлари нормалаштирилаётганда нималар
ҳисобга олинади?
3.2.Психорометр неча турли бўлади?
3.3.Анемометр неча турли бўлади?
3.4.Термометр неча турли бўлади?
3.5.Барометр нимани ўлчайди?
3.6.Метеорологик факторларни нормаллаштириш.
4. Экспериментал тажрибаларни ўтказиш.
4.1.Нисбий намликни аниқлаш.

Ўлчов асбобининг номи	Термометрни кўрсаткичи °С		Ҳарорат фарқи, °С	Нисбий намлик %
	Қуруқ	намланган
1. 2

Мутлоқ намликни аниқлаш: А=Ҳвл -з (т-т₁) В=
1.Хонадаги ҳарорат, т
2.Ҳавонинг босими, В
3.Ҳаво ҳаракати тезлигини аниқлаш.

Ўлчов асбобинииг биринчи кўрсаткичи, м	Ўлчов асбобининг иккинчи кўрсаткичи, м	Тажриба	Ҳаво ҳаракати тезлиги, м/с

5. Нормага қиёслашжадвали.

Хонанинг ҳарорати	Ишнинг тури	Йўл даври	Ҳаво ҳарорати, °С	Ҳавонинг нисбий намлиги, %.	Ҳаво ҳаракатининг тезлиги, м/с

6. Хулоса:

Талаба	Гуруҳи	Иш бажарилган Кун	Ўқитувчининг имзоси

«ҲАВОДАГИ ЗАРАРЛИ ЧАНГ МИҚДОРИНИ АНИҚЛАШ»
ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ №2


1. Умумий маълумотлар.
1.И. Иш мақсади: Ишлаб чиқариш корхоналарида ҳаводаги чанг миқдорини аниқлаш ва ҳавонинг чангланганлигини гигиеник жиҳатдан баҳолаш.


1.2. Ишнинг мазмуни:
1.2.1.ОТ-1 турдаги чангланганлик даражасини аниқловчи қурилмани ўрганиш.
1.2.2. Хона чангланганлигини аниқлаш.
1.2.3. Хона чангланганлигининг санитар нормаларига мувофиқлик даражасини аниқланг, чанг миқдорини камайтириш йўлларини тавсия қилиш.


2. Ишни бажариш учун керакли маълумотлар ва кўрсатмалар.
2.1. Назарий бўлим.
Чанг деб, қаттиқ моддаларнинг ҳаводаги кичик заррачаларига айтилади. Чанг ҳавода маълум бир вақтдавомида муаллақ ҳолатда бўлади.
Зарарлик даражасига қараб чанг асосан икки турга бўлинади:
-Заҳарли чанг.
-Заҳарли бўлмаган чанг.
Лекин заҳарли бўлмаган чангни зарарсиз деб аташ ҳам нотўғри.
Келиб чиқиши жиҳатидан чанг икки хил бўлади:
-Органик чанг.
- Анорганик чанг.
Заррачаларнинг катта-кичиклигига қараб чангнинг асосан уч тури бўлади:
-Микроскопик чанг, 10 мк дан йирик заррачалар.
-Микроскопик чанг, 0,25 мк дан - 10 мк гача.
-Ультрамикроскопик, 0,25 мк дан кичик заррачалар.
Заҳарли чанг одамнинг нафас олиш йўллари орқали организмга тушади ва унинг тўқималари билан мураккаб кимёвий реакцияга киришади. Бу эса организмнинг турли зарарланишига олиб келади.
Заҳарли бўлмаган чанг ҳам организмга тушади, аммо укимёвий реакцияга киришмаса ҳам организмнинг маълум жойларига тўпланиб унга кейиичалик зарар етказади. Оқибатда бундай ҳолат касбий касалликка олиб келади. Ишлаб чиқариш хоналарини мутлақо чангдан тозалашнинг иложи йўқлиги сабабли махсус белгиланган санитар-гигиеник нормалар орқали улардаги чанг миқдори чекланади. Буни «чегаравий рухсат этилган миқдор» (ПДК)–ЧРЭМ деб аталади. Унинг ўлчов бирлиги - мг/м³ (1-чи жадвал).
Чангни фильтрлар ёрдамида ушлаб қолиш мумкинлиги учун унинг миқдорини тортиш методи билан аниқлаш мумкин. Бу методда 1м³ ҳаводаги чанг миқдорини аниқлаш мумкин:



м₁ — тажрибадаги фильтрнинг оғирлиги, мг;
м₂ — тажрибадан сўнг фильтрнинг оғирлиги, мг;
В_о—фильтр орқалиўтган ҳавонинг келтирилган миқдори, м³, яъни 0⁰С ва 760мм симоб уст.



Вт-Т ва Р даги фильтрдан ўтган ҳаво миқдори м³;
Т - текширилаётган ҳаво температураси, °К;
Р - барометрик босим, мм симоб уст.



Бу ерда Қ — ҳажмий тезлик, л/мин.,
т — тажриба вақти, мин.




1-чи жадвал
Чегаравий рухсат этилган миқдорлар (ПДК)

№	Моддаларнинг номи	ЧЭРМ, мг/Мз
1	Органик ва минерал чанглар:
	а) 10 дан 70% гача таркибида СиО2 бўлганчанг	2,00
	б)шиша ва минерал ипак чанги	3,00
	в)цемент, апатит, фосфорит чанги, охак, алебастер	3,00
2	Металлар аерозоли:
	а) алюминий, алюминий оксиди	2,00
	б) темир ва унинг оксиди	2,0
	в) никель, кобальт ва унинг оксиди	0,50
	г) хром ва хром оксиди	0.10
	д)кўрғошин ва унннг бирикмаси	0,01

Ишлаб чиқариш хоналаридаги чангланганликни камайтирнш:
а)Чанг чиқарадитан ишлаб чикариш жараёнларини автоматлаштириш ва механизациялаштириш;