Hayot faoliyati

Yong‘inning oqibatlari 
Yong‘inning shikastlovchi omillari 
Yong‘in paytida kishini shikastlovchi qator omillar paydo 
bo‘ladi. Bulardan ayrimlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin. Ular: 
- alanga va yuqori harorat; 
- kislarodning past konsentrasiyasi; 
- yonish jarayonining zaharli mahsulotlari; 
- 
yong‘in paytida ajralib chiqayotgan tutunning ko‘rish 
maydonini chegaralashi; 
- bino, inshoot va konstruksiyalarning qulab tushishi hamda 
vayron bo‘lishi; 
- portlashlar. 
Yong‘in asosan havo yetarli bo‘lmagan diffuzion yonish 
bilan birga kechadi. Shu sababli ham tutun tarkibida doimo 
kislorod bo‘ladi. Bundan tashqari tutunda uglerod oksidi, 
vodorod angidridi, azot oksidi, spirtlar, aldegidlar, kislotalar va 
boshqalar bo‘ladi. 
15 
Tutun gazlari odamlar hayoti uchun xavf tug‘diradi. 4,5 % 
konsentratsiyali, CO
2 
bilan 30 daqiqa davomida nafas olish 
hayot uchun xavfli hisoblanadi, 10 %li konsentratsiyasi tezlik 
bilan o‘limga olib keladi. Uglerod oksidi (CO
2
)ning 0,5%li 
konsentratsiyasida bir necha daqiqa nafas olinganda o‘lim 
hodisasi sodir bo‘ladi. Yong‘in vaqtida CO
2
ning konsentratsiyasi 
yerto‘la va yopiq xonalarda o‘limga olib keluvchi miqdordan 
anchagina ko‘proq bo‘ladi. 
Hayotda ko‘plab uchrab turgan holatlardan biri o‘z-o‘zidan 
yonib ketish hisoblanadi. Bunda ayrim predmetlar yuz bergan 
kimyoviy reaksiyalar natijasida ichki va tashqi omillar sabab 
yona 
boshlaydi. Masalan, oddiy issiq suv yoki bug‘ quvuri 
issiqlik manbayi rolini o‘ynashi va gazlama, qog‘oz, yog‘och 
buyumlar o‘z-o‘zidan yonib ketishi uchun yetarli bo‘lishi 
mumkin. Quvurlardagi suv harorati issiqligi 150°C gacha yetishi 
mumkinligini unutmaslik zarur. 
Ko‘pincha ko‘mir, torf, xas-xashak yoki paxta, o‘ramdagi 
to‘l, sellofan va sellyuloid, qog‘oz yonib ketishi mumkin. Torf 
va qo‘ng‘ir ko‘mirning o‘z-o‘zidan yonib ketish harorati 50- 
60°C, paxtaniki 120°C, qog‘ozniki - 100°C, linoleumniki - 80°C 

---

13 
ga teng. 
Kimyoviy o‘z-o‘zidan yonib ketish modda va materiallarning 
havo va boshqa oksidlovchilar bilan oddiy sharoitlarda 
kimyoviy reaksiyaga kirishib, ularning yona boshlashi uchun 
yetarli issiqlik ajratishiga ham bog‘liq. Masalan, fosforning 
havoda, oson yonib ketuvchi suyuqliklar bilan margansovka 
birikkanda, yog‘och qipiqlari kislotalar bilan birikishida o‘zo‘ 
zidan yonib ketish hodisalari kuzatiladi. 
Turar joylarda va ishlab chiqarish korxonalarida yong‘in kelib 
chiqishining sabablari turlicha. Ishlab chiqarish korxonalarida 
yong‘in ko‘pincha texnologik asbob-uskunalar, elektr 
asbobuskunalarning 
nosozligidan, xodimlarning olov bilan ehtiyotsiz 
muomalasi va yong‘in xavfsizligi qoidalarining buzishlaridan kelib 
chiqadi. 
Texnologik uskunalarni loyihalash va ulardan foydalanishda 
muhandis-
texnik tadbirlarni amalga oshirish, shuningdek, yong‘ 
in xavfsizligi qoidalariga amal qilish yong‘inning oldini oladi. 
16 
Yong‘in va portlash hodisasi bir-biridan ajralmas. Ayrim 
hollarda portlash yong‘inga sabab bo‘ladi, ba’zan yong‘in vaqtida 
portlash sodir bo‘ladi.