Hasanxon jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili grafika, Orfografiya va Orfoepiya bo‘limlari bo‘yicha Urganch – 2022 grafika

1. Fonetik prinsip: tovush oʻzgarishlariga uchragan soʻzlar;
2. Fonematik prinsip. Bu prinsip asosida tuzilgan imlo qoidalariga ko‘ra harflar (yoki grafemalar) so'z tarkibidagi fonemalarga moslab tanlanadi. Chunonchi, kitob, omadso'zlarining oxiridagi «b» va «d» fonemalari jarangsiz «р» (kitop) va jarangsiz «t» (omat) tarzida talaffuz qilinsa-da, fonemaning asosiy ottenkasiga mos ravishda «b» (kitob) va «d» (omad) harflari bilan yoziladi.
3. Morfologik prinsip yoki analogiya prinsipi. Bu prinsip asosida tuzilgan imlo qoidalari so'zning ma’noli qismlarini (o'zak va affiksal morfemalami), ular qanday talaffuz qilinishidan qat’i nazar, asliga (tipik shakliga) mos ravishda yozishni talab qiladi. Chunonchi, «g» bilan boshlangan «-ga», «-gan», «-gani», «-guncha» qo'shimchalari «sh», «t», «р», «s» kabi jarangsiz undoshlar bilan tugagan o'zaklarga qo'shilganda «-ка», «-кап», «kani», «-kuncha»
shakllarida talaffuz qilinsa-da, morfemalaming asl shakllariga mos ravishda «-ga», «-gan», «-gani», «-guncha» yoziladi.
4. Grafik prinsip. Bu prinsip, aslida, orfografiya qoidalarini emas, grafika qoidalarini belgilaydi — grafemalarning grafikada kodlashtirilgan fonemalarini ifodalashga asoslanadi, shunga ko'ra u, ba’zan , fonemografik prinsipdeb ham nomlanadi. Chunonchi, sirg'aluvchi «j» bilan qorishiq «j»(dj) ning yozuvda bitta j grafemasi orqali ifodalanishi, «ng» fonemasining
esa ng digrafi bilan ifodalanishi grafikada kodlashtirilgan. Yozuvda bu me’yorga amal qilinadi, xolos: jemper^sirg'aluvchi Jang (qorishiq «j» va sayoz til orqa «ng») kabi.Orfografiyaning bunday kodlashtirishga bevosita aloqasi yo'q, bu grafemalarning yozuvda qo'llanishini grafikaning o'zi boshqaradi. O'zbek tilshunosligida grafik prinsipni etimologik prinsipga asos bo'lgan tamoyil deb yoki hatto bu ikki prinsipni bir hodisa sifatida ta’riflash hollari ham bo
5. Tarixiy-an 'anaviy prinsip. Bu prinsipga asoslangan imlo qoidalari so'zlarning yoki so'z shakllarining qadimdan odat bo'lib qolgan formada yoki an’anaga mos shaklda yozilishini hozirgi imlo uchun me’yor tarzida belgilaydi. Sayr ila gulshanda bo'libdur. G'uncha ko'z ochib
Gul vuzida xanda bo'libdur.