Haroratni o’zgarishi sababini o’lchash asbobida kelib chiqadigan xatolikni aniqlash re’ja I. Kirish

1-rasm. Suv 0 °C da muzlaydi. Termometr -17 °C ni ko'rsatib turibdi.

1-jadval Harorat shkalalarining o'zaro nisbatlari
shkalalar	Kelvin	Tselsiy	Farengeyt
Kelvin (K)	= K	= С + 273,15	= (F + 459,67) / 1,8
Tselsiy (° C)	= K − 273,15	= C	= (F − 32) / 1,8
Farengeyt (°F)	= K · 1,8 − 459,67	= C · 1,8 + 32	= F

Harorat shkalalarini solishtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

2-jadval Harorat shkalalarini solishtirish
Tavsif	Kelvin	Tselsiy	Farengeyt	Rankin	Delil	Nyuton
Absolut nol	0	−273.15	−459.67	0	559.725	−90.14
Farengeyt qorishmasining erish harorati (tuz va muz teng miqdorda)	255.37	−17.78	0	459.67	176.67	−5.87
Suvning muzlash harorati (qulay sharoitda)	273.15	0	32	491.67	150	0
Inson tanasining o'rtacha harorati ¹	310.0	36.6	98.2	557.9	94.5	12.21
Suvning qaynash harorati (qulay sharoit)	373.15	100	212	671.67	0	33
ErishTitan	1941	1668	3034	3494	−2352	550
Quyosh sirti	5800	5526	9980	10440	−8140	1823

Inson tanasining o'rtacha harorati — 36.6 ° C ±0.7 ° C, yoki 98.2 °F ±1.3 °F. Jadvaldagi ba'zi qiymatlar yaxlitlanilgan!

2.1.Haroratni oʻlchash usullari

Harorat bu jismni tashkil qiluvchi elementar zarralar (atom va molekulalar)ning xarakati kinetik energiyasining oʻrta statistik ifodalovchi fizik kattalik. Harorat bu-jismning isitilganlik darajasi. Harorat birligi sifatida Kelvin gradusi qabul qilingan. SI birliklar tizimida 1°K suvning uchlanma nuqtasi termodinamik xaroratining 1/273.16 qismiga teng deb qabull qilingan. Shuningdek 0°C=273,15°K. Xaroratni suyuqlik (simobli) termometrlari, termopara, termorezistorlar S boʻlsa xam, kapilyar ichidagi inert gaz bosimini 2 Mpa (20 kgs/sm2) ga orttirish xisobiga uning shkala diapazoni kengaytiriladi. Kvarsli naycha kapilyarlari ishlatiladigan termometrlarda oʻlchov diapazonini bundan xam orttirish mumkin. Termoparalarda xarorat ikkita xar xil jinsli metallardan tayyorlangan va uchlari bir biriga kavsharlangan juftlikning erkin uchlarida issiqlik taʼsirida paydo boʻluvchi Termoelektr yurituvchi kuch (EYuK)ning qiymatiga koʻra aniqlanadi (Zeebek effekti). Termoparalar tayyorlangan metall qotishmalariga koʻra bir necha turlarga boʻlinadi. Eng koʻp tarqalgani XK (xromel kopel) va XA (xromel alyumel) termoparali boʻlib, XK termoparasida 0-600 (qisqa muddatga 800) °C gacha XA da esa 0-1100 (qisqa muddatga 1300) °C gacha xaroratni oʻlchash mumkin. Platina- platinarodiy qotishmasidan tayyorlangan termoparalarda esa 0-1600°C (qisqa muddatga 1800) gacha xaroratni oʻlchash mumkin. Undan yuqori xaroratlar esa optik usulda masofadan oʻlchanadi. Termorezistorlar yordamida xarorat oʻlchash issiqlik taʼsirida zanjirdagi qarshilikning ortishi yoki kamayishi prinsipiga asoslanadiyoki masofaviy oʻlchash uchun optik datchiklardan foydalanib oʻlchash mumkin. Simobli Termometr bilan oʻlchanganda, germetik naycha idish ichidagi simob ustuni balandligi xaroratga bogʻliq xolatda oʻsib boradi. Simobli termometrlar yordamida −35 °C dan past boʻlmagan va 600 °C dan yuqori boʻlmagan xaroratlarni oʻlchash mumkin. Chunki simobning qotish xarorati −38.9 °C ni tashkil qiladi. Yuqori oʻlchash chegarasi esa termometr kapilyarlaridagi bosimning orttirish xisobiga kengaytiriladi. Chunki simobning qaynash xarorat 356.6

2.2.O’lchash usullarini boshqa sohada qo’llanilishi.

Detallaming eskizlarini chizib bo‘lgandan keyin unga detal olchamlarini aniq qilib quyish uchun turli o‘lchash asboblari yordamida detal o‘lchab chiqiladi.

Detallami texnikaviy jihatdan aniq o‘lchash uchun va o‘lchash asboblaridan to‘g‘ri foydalana bilish muhim ahamiyatga
ega. 0 ‘lchash davrida sistematik yoki tasodifiy hatoliklarga yo‘l qo‘yish
mumkin.
Doimiy miqdorga va belgiga ega bo‘lgan yoki ma’lum qonun bilan o‘zgarib turuvchi xato sistematik xato deyiladi. Bunda xatolik o‘lchash
asbobini noto‘g‘ri sozlash oqibatida kelib chiqadi va asbob to‘g‘ri sozlagandan keyin bu xatoni bartaraf qilish mumkin boladi.
o‘lchovchining o‘lchash davridagi xatosi, o‘lchash paytidagi daraja tartibining o‘zgarishi tasodifiy xatoning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Bunday xatoni ko‘p marta o‘lchash, asbobdan to‘g‘ri foydalanish orqali bartaraf etish mumkin.
0‘lchash. O‘lchash - о‘lchangan kattalikni olchash birligi deb qabul qilingan boshqa bir birlik bilan solishtirishdan iborat. Shunda hosil bo‘lgan tafovut o‘lchash xatoligini keltirib chiqaradi.
o‘lchash vositalariga qarab, ikki xil o‘lchash mavjudligi aniqlanadi: