Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

boshqa 

tarzdagi ruhiy buzilishlar

  tashkil etib, ular qoida bo‘yicha, ruhiyatning 

vaqtinchalik turli buzilishlari bilan kuzatiladi, ammo surunkali yoki 

vaqtinchalik ruhiy kasallik hisoblanmaydi, faqat o‘zining psixopatologik 

1

 

Қаранг: Судебная психиатрия. М., 1986, Б. 249–250; Б. 351–352. 

249 

 

                                                           

---

belgilari va xususiyatlariga, kasallik o‘tishiga bog‘liq holda ularga 

tenglashtirilishi mumkin. Bunday kasalliklarga tug‘ma yoki orttirilgan 

ko‘rinishdagi hissiy-irodaviy tomonning buzilishi bilan tavsiflanadigan 

psixopatiyaning shakli taalluqli; og‘ir infeksion kasalliklardan keyin 

bo‘ladigan turli ruhiy buzilishlar; giyohvandlik xumor qilgan davrda 

giyohvandlarda bo‘ladigan asab-ruhiy buzilishlar, to‘liq ko‘zi ojizlik va 

karlik bilan bog‘liq shaxsning ruhiy o‘zgarishi. Sanab o‘tilgan ruhiy 

buzilishlar yoki ruhiy kasalliklardan istalgani alohida olinganda ham aqli 

norasolik tibbiy mezonini tan olish uchun yetarli hisoblanadi. 

Shuni e’tiborga olish  kerakki, har doim ham ruhiy buzilishlarning 

mavjudligi (tibbiy mezon) aqli norasolik holati to‘g‘risida gapirish uchun 

asos bo‘lmaydi. Ruhiy kasallik shunday darajaga yetishi kerakki, unda 

shaxs jinoyat sodir etayotgan paytida o‘z qilmishini anglab yetmasligi yoki 

ularni boshqara olmasligi lozim. Boshqacha aytganda, aqli norasolikning 

yuridik (ruhiy) mezoni tibbiy mezon ruhiy kasalliklarining mohiyatini va 

chuqurligini belgilaydi. 

Aqli norasolik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsga 

nisbatan sud tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llashi mumkin. 

Bunday majburlov chorasini qo‘llash uchun sud, shaxs tomonidan jinoyat 

qonunida ko‘rsatilgan ijtimoiy xavfli qilmishning sodir etilganlik faktini, 

shuningdek, qilmishning aynan aqli noraso shaxs tomonidan sodir 

etilganligi va kasallik holati shaxsning jamiyat uchun xavfliligini isbotlashi 

lozim.  

Aqli norasolik faqat jinoyat sodir etilgan vaqtga nisbatan belgilanadi. 

Agar shaxs surunkali ruhiy kasallik, masalan, shizofreniya bilan 

kasallangan  bo‘lib, biroq ijtimoiy xavfli qilmish sodir etish vaqtida 

remissiya holatida, ya’ni kasallik anchagina tuzalish paytida bo‘lgan 

bo‘lsa, yuridik mezon yo‘qligi sababli u aqli raso va o‘z qilmishi uchun 

javobgar deb topiladi. Jinoyat sodir etgandan keyin shaxsda ruhiy 

buzilishlar kelib chiqsa, unga nisbatan ham tibbiy yo‘sindagi majburlov 

choralari ko‘riladi. 

Agar aqli norasolik vaqtinchalik ruhiy buzilishlardan kelib chiqqan 

bo‘lsa, jinoyat-protsessual qonunchiligiga ko‘ra, ish yuritish ayblanuvchi 

250 

 

---

to‘liq sog‘ayishigacha to‘xtatib turiladi. Bu shaxs sog‘ayganda jinoiy 

javobgarlikka tortilishi mumkin va unga nisbatan jazo qo‘llash mumkin 

(albatta, jinoiy javobgarlikka tortish muddatlari chegarasi hisobga olinib). 

Agar ruhiy kasallik jinoyat sodir etgandan keyin dastlabki tergovda 

paydo bo‘lsa va og‘irlashsa, bunday shaxsga nisbatan sud JK 67-moddasi 

asosida tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llaydi, sog‘aygandan 

keyin ishni ko‘rish davom ettirilishi mumkin.