Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JK 17-moddasi  5-qismi

  ko‘rilayotgan moddaning 2, 3, 4-qismlarida 

keltirilgan jinoyat tarkiblari aniq bo‘lgan qoidani o‘rnatadi, berilgan 

qismlarda sanab o‘tilmagan boshqa jinoyat tarkiblarining subyektlari 

jinoiy javobgarlik vujudga kelishining umumiy yoshi 16 yoshga to‘lgan 

shaxslar hisoblangan jinoyatlar taalluqli. 

Aytish kerakki, O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunchiligi voyaga 

yetmaganlarga nisbatan jinoiy javobgarlikni qo‘llashning insonparvarlik 

tamoyilini aks ettiruvchi bir qancha xususiyatlarini belgilab beradi. Bu o‘z 

xatti-harakatlari va ularning oqibatlarini anglab yetmagan  voyaga 

yetmagan shaxslar bilan bog‘liq. Xususan, bunday holatlarda voyaga 

yetmaganlar javobgarligi o‘ziga xosliklarini tartibga soluvchi normalar 

o‘rnatilgan Jinoyat kodeksining Umumiy qismi 6-bo‘limi talablari hisobga 

olinadi.  Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan jinoiy jazo tayinlashning 

o‘ziga xosliklariga ega maxsus normalar 18 yoshga to‘lgan, ya’ni voyaga 

yetgan shaxslarga nisbatan jinoiy javobgarlikni nazarda tutuvchi umumiy 

normalardan farqli ravishda jinoiy javobgarlikning yengilligi bilan ajralib 

turadi. 

Qonun tomonidan jinoiy javobgarlikning kelib chiqishi yuqori 

chegaralarining belgilanib qo‘yilishi  o‘zining aksini topmadi. Bu esa, 

qonunda ko‘rsatilgan yoshga to‘lgan aqli raso jismoniy shaxs hatto katta 

yoshda (70–80 yosh va h.k.) bo‘lsa ham, jinoiy javobgarlikdan ozod 

qilinmaydi. Biroq sud har bir alohida holatda Jinoyat kodeksining 54-

moddasi (Jazo tayinlashning umumiy asoslari) talablari asosida jinoiy 

jazoni individuallashtirish va uni tayinlashda jinoyat sodir etgan shaxsning 

yoshini e’tiborga olishi lozim.  

1

 

См.: Закон Республики Узбекистан от 12 декабря 2002 г. № 436-II «О всеобщей воинской обязанности и 

военной службе», ч.3 ст.4 // Ведомости Олий Мажлиса Республики Узбекистан, 2002 г., №12, ст.217; 2003 г., № 

9-

10, ст. 149; 2005 г., № 1, ст. 18; 2006 г., № 6, ст. 262. 

 

239 

 

                                                           

---

Har bir ish bo‘yicha majburiy tartibda ijtimoiy xavfli qilmish sodir 

etgan shaxsning aniq yoshi o‘rnatilishi lozim. Jinoyat kodeksida 

ko‘rsatilgan ijtimoiy xavfli qilmish  sodir etgan voyaga yetmagan 

shaxsning yoshi jinoyat-protsessual qonuni hujjatlari asosida o‘rnatiladi 

(JPK 548-moddasi)

1

. Sud va tergov organlari jinoiy javobgarlikka 

tortilayotgan voyaga yetmagan shaxsning tug‘ilgan yilini, oyini va kunini 

aniqlashi lozim. «Ayni vaqtda, shu narsani e’tiborda tutish kerakki, shaxs 

tug‘ilgan kunidan boshlab emas, balki tug‘ilgan kuni o‘tganidan so‘ng, 

ya’ni ertasi kunning nol soatidan boshlab jinoyat uchun javobgarlik 

boshlanadigan yoshga to‘lgan deb hisoblanadi». Bu voyaga  yetgan, lekin 

yoshini tasdiqlovchi hujjatlarga ega bo‘lmagan shaxslarga ham tegishli 

hisoblanadi. 

«Sudlar ishda albatta, voyaga yetmaganlarning tug‘ilish guvohnomasi 

yoki pasportidan fotonusxa mavjudligiga ahamiyat berishlari kerak. Ishda 

bunday hujjatlar  yo‘qligi aniqlangan taqdirda sudning o‘zi bunday 

kamchilikni bartaraf qilishi zarur». Ish materiallarida voyaga yetmagan va 

voyaga yetgan shaxslarning yoshi to‘g‘risidagi hujjatlari bo‘lmagan 

taqdirda, ularning yoshi sud-tibbiyot ekspertizasi tomonidan aniqlanadi. 

«Sudlanuvchining yoshi sud-tibbiyot ekspertizasi tomonidan 

aniqlanayotganda, uning tug‘ilgan kuni deb, ekspertlar aniqlagan yilning 

oxirgi kuni hisoblanadi. Yosh eng kam va eng ko‘p yillar miqdori bilan 

aniqlanganda, sud ekspertlar tomonidan belgilangan eng kam yoshdan 

kelib chiqishi lozim»

2

.