Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

nisbiy mezoni 

shaxsning kelib chiqishi 

mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan anglamasligida 

namoyon bo‘ladi. Beparvolik shaklidagi ayb formasida shaxs oqibat kelib 

chiqishi mumkinligini ham, realligini ham yoki mavhumligini ham 

oldindan anglab yetmaydi. 

Oqibatni oldindan ko‘ra bilish mumkinligi qilmish sodir etilayotgan 

vaziyatning  o‘ziga xosligi va aybdorning individual xususiyatlari bilan 

izohlanadi. Aybdorning individual xususiyatlariga uning (jismoniy holati, 

rivojlanganlik darajasi, ma’lumoti, kasbiy mahorati, sog‘lig‘i holati, qabul 

qilish darajasi) qilmish sodir etilayotgan vaziyatdan kelib chiqib, asosli 

xulosalar qilishi va atrof muhitni to‘g‘ri qabul qilishi hamda ularga baho 

berishga imkon yaratishi kiradi. Bu ikki tayanchning mavjudligi aybdor 

sodir etayotgan qilmishning ijtimoiy xavfli oqibatlarini oldindan ko‘ra 

bilishga real imkoniyat yaratadi. 

Jinoiy beparvolikning 

ijobiy mezoni 

normativ ahamiyat kasb etib, u 

aybdorning kelib chiqishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni 

oldindan bilishi lozim va mumkin bo‘lganligini anglatadi. Aynan mana shu 

belgi beparvolikni mustaqil ayb turi sifatida jinoyat-huquqiy ahamiyatini 

oshiradi. Bu insonning anglashi va irodaviy xususiyatlari bilan belgilanadi: 

bilish lozimligi normativ ahamiyatga ega bo‘lgan  obyektiv belgi 

hisoblansa, oldindan ko‘ra olishi mumkinligi katta darajada ijtimoiy 

ahamiyat kasb etadigan subyekt  belgi.  Obyektiv belgining o‘zi bilangina 

shaxsda ijtimoiy xavfli oqibatlarni kelib chiqishining oldini olish uchun 

imkoniyatlar mavjud degan xulosaga kelib bo‘lmaydi. Ijtimoiy xavfli 

oqibat kelib chiqishi mumkinligini oldindan ko‘ra bilish lozimligi va 

mumkinligi shaxsning majburiyatidan kelib chiqib belgilanadi. Bu qoida 

aybdorning mansab maqomini belgilovchi, uning kasbiy vazifalari va 

umummajburiy ijtimoiy xulq-atvor qoidalarida, qonun, shartnoma va 

206 

 

---

boshqalarda aks ettirilgan bo‘lishi mumkin. Biroq bu tarzdagi normativ va 

ijtimoiy majburiyatlarning mavjudligi shaxsning u yetkazishi mumkin 

bo‘lgan ijtimoiy zararli va xavfli oqibatni to‘la anglashi uchun yetarli 

hisoblanmaydi. Buning uchun nisbiy mezonlar mavjudligini aniqlash 

lozim. 

E’tiborlilik va ehtiyotkorlik jinoyat huquqida xulq-atvorning lozimligi 

va mumkinligini yorituvchi atamalar hisoblanadi. Ular ijtimoiy normalar, 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri qonundan kelib chiquvchi normalar, boshqa hujjatlardagi 

qoidalardan kelib chiqqan holda mohiyatni ochib beradi.  

O‘z qilmishining ijtimoiy xavfli oqibatlarini oldindan ko‘ra bilish yoki 

ko‘ra bilmaslik tasodif hisoblanmay, bu shaxsning mazkur harakatlari 

bilan  buzilishi mumkin bo‘lgan boshqa shaxs, jamiyat va davlat 

manfaatlariga bo‘lgan munosabatdan kelib chiqadi. 

O‘z-o‘ziga ishonish va beparvolik irodaviy holatlarining farqi 

shundaki,  o‘z-o‘ziga ishonishda shaxs kelib chiqishi mumkin bo‘lgan 

oqibatning kelib chiqishini mavhum tarzda oldindan ko‘ra oladi, 

beparvolikda esa, shaxs kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatning hech 

qanday shaklini oldindan ko‘ra olmaydi.