Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

shaxsning ijtimoiy xavfli oqibatlarning kelib chiqishi mumkinligini 

oldindan ko‘ra bilishiga

  kiradi. Shuning uchun belgilariga ko‘ra,  o‘z-

o‘ziga ishonish egri qasddagidek ijtimoiy xavfli oqibatlarni oldindan 

anglash bilan bir-biriga  o‘xshab ketadi. Biroq, egri qasdda aybdor aniq 

holat bo‘yicha yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan oqibatni aniq anglasa, o‘z-

o‘ziga ishonishda bunday oqibatni oldindan anglash mavhum xarakterga 

ega bo‘ladi. Bunda shaxs yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan aniq shaklda 

bo‘lmagan qilmish natijasidagi ijtimoiy xavfli oqibatni anglaydi.  

Shu bilan birga mavhum oldindan anglash imkoniyatini unifikatsiya 

(bir xillashtirish) qilish mumkin emas. Bunday imkoniyat faqat aniq holat 

va vaqtlarda ko‘rib chiqilishi mumkin. Har doim ham avtomashinaning 

tormoz shlangi yorilib, avariyaga uchrashi; o‘rmonda daraxt kesayotganda 

yoki hayvonga qaratib ovchi o‘q uzganda odam o‘ldirishi; bemorning 

organizmida noma’lum anomaliyalarning mavjudligidan shifokorning 

aralashuvi natijasida uning sog‘lig‘iga zarar yetkazilishidagi holatlarda 

mavhumlik mavjud.  

201 

 

---

O‘z-o‘ziga ishonishda oldindan ko‘ra bilish shu bilan izohlanadiki, 

shaxs irodaviy jihatlar, ruhiy bosim va ta’sir bilan mazkur holatlarning 

haqiqiy sababiy bog‘lanish rivojlanishini anglashi mumkin bo‘lsa-da, 

ularni anglamaydi. Aybdor holatga jiddiy yondashmay, lekin amalda 

oqibat kelib  chiqishining oldini olishga umid qiladi, lekin amalda oqibat 

kelib chiqishiga monelik qila olmaydi. 

Ta’kidlash joizki, o‘z-o‘ziga ishonishda jinoiy oqibatlarning kelib 

chiqishi mumkinligini oldindan ko‘ra bilishi ongli ravishda ehtiyotkorlik 

chora-tadbirlariga rioya qilmaslik bilan ifodalanadi. 

Ehtiyotkorlik choralariga amal qilmaslikda shaxs kelib chiqishi 

mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan anglash imkoniyatiga 

ega bo‘lib, uning kelib chiqishining oldini olishda yetarli  va zarur 

choralarni ko‘rmaydi. Mazkur holatlarda shaxs bunday oqibat ma’lum bir 

holat va sharoitlar o‘tishi bilan kelib chiqmaydi, deb hisoblaydi, biroq 

oqibatning oldini olishga qaratilgan hech qanday mustaqil harakatni 

amalga oshirmaydi. 

Shuning uchun aybdor shaxs sababiy bog‘lanishning bir-biriga to‘g‘ri 

kelib qolishini kuzatish holatida bo‘lmaydi yoki oddiygina jinoiy 

natijaning kelib chiqishi uchun qarshilik qiluvchi holatni noto‘g‘ri 

baholaganligi sababli o‘zi taxmin qilgan sababiy bog‘lanishining 

rivojlanishida adashishi  mumkin.  O‘z-o‘ziga ishonish bilan qasdning 

sababiy bog‘lanishdagi xato o‘rtasidagi asosiy farq, bu kelib chiqqan 

oqibatga nisbatan qasddan aybni rad etadi. 

Ehtiyotkorlik choralari zaruriy va majburiy xususiyatga ega bo‘lgan 

ish, kasb va mansabdagi shaxs majburiyatlariga to‘laligicha kiradi. Bundan 

tashqari, ehtiyotkorlik choralari muayyan holatdan kelib chiqqan holda 

ham belgilanishi mumkin. Shuning uchun amal qilinishi lozim bo‘lgan 

chora-tadbirlarni ko‘rsatib bo‘lmaydi. 

Ehtiyot choralarining mavjudligi o‘z-o‘ziga ishonish ijtimoiy xavfli 

oqibatining oldini olishga qaratilgan asossiz tavakkalchilikni ifodalovchi