Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Jinoiy harakatni

  tahlil qilish uchun uning tashqi ifodasi, shakllariga 

e’tibor qaratish lozim.  

Har qanday qilmish –  harakatlanish ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 

Ya’ni, bu harakatlar insonning ichki yo‘nalishlarini, fikrining harakatini 

ifodalaydi (imo-ishora, so‘zlar). Ammo tashqaridan ayrim tana 

harakatlarida ifodalanadigan jinoiy harakat ular bilan cheklanib qolmaydi. 

Jinoiy harakat harakatlar jamini qamrab oladi, shu bilan birga ahamiyatiga 

ko‘ra, bir xil harakat har xil harakatlanishlar bilan sodir qilinishi mumkin. 

Masalan, hujjatlarni qalbakilashtirishni aybdor uni o‘chirish, tuzatish 

kiritish, boshqa matn yozish va sh.k. usullarda sodir qilishi mumkin, bunda 

jinoyat sodir qilish aybdorning individual imkoniyatlari, ishlatilishi 

mumkin bo‘lgan qurol va usulga bog‘liq. 

Jinoiy harakat tashqi jihatdan imo-ishora shaklida (masalan, haqorat 

qilishda), biron so‘z aytish orqali (masalan, qo‘rqitishda) yoki ko‘plab 

hollarda boshqa shaxs yoki atrofdagi turli predmetlarga jismoniy ta’sir 

qilishda (masalan, davlat mulkini o‘zlashtirishda yoki odam o‘ldirishda 

miltiq tepkisini bosishda) ifodalanadi. 

Imo-ishora va so‘z shaklidagi harakat –  jabrlanuvchi ongiga ta’sir 

qilsa, tashqi muhit predmetlariga ta’sir qilish shaklidagi harakat ularning 

sifat va xususiyatlariga, ularning joylashuviga hamda boshqa predmet va 

tashqi borliq bilan o‘zaro aloqasiga ta’sir qiladi va shunday yo‘sinda 

boshqa odamlarga ham, ularning xulqiga ham ta’sir qiladi. 

Ijtimoiy xavfli harakat murakkab xususiyatga ega va JKda jinoiy 

faoliyat, soxta tadbirkorlik va soxta bankrotlik ko‘rinishida ifodalanadi. 

Qasddan sodir qilinadigan jinoyatlarda ijtimoiy xavfli qilmishning 

boshlang‘ich holati jinoyat sodir etishga shart-sharoit yaratishga qaratilgan 

tana harakatlarining tashqi ko‘rinishida ifodalanadi. Ehtiyotsizlikdan sodir 

qilinadigan jinoyatlarning boshlang‘ich vaqti obyektga nisbatan zarar 

yetkazilganda yoki shunday zarar yetkazish  xavfi vujudga kelganida 

namoyon bo‘ladi. Bu shunda ifodalanadiki, JKda belgilanishicha, 

ehtiyotsizlikdan sodir etiladigan jinoyatlar zarar yetkazish bilan bog‘liq. 

161 

 

---

Shunday qilib, alohida olingan tana harakatlarining birligi jinoyat 

tarkibini tashkil qilishi mumkin, lekin bu alohida olingan tana harakatining 

jinoyat-huquqiy ahamiyatini istisno etmaydi. 

Har qanday qilmishning jismoniy belgilari shulardan iboratdir. 

(Ijtimoiy belgilar mazkur tom III bobining «Jinoyat belgilari» deb 

nomlangan 2-§ da ko‘rib chiqilgan.) 

Jinoyat huquqida qilmish deganda, faqatgina tana harakatlari 

tushunilmasdan, balki jinoyat vositasi sifatida boshqa shaxslardan 

foydalanish ham tushuniladi. Shu bilan birga tana harakatlari orqali tashqi 

dunyo predmetlaridan, tabiat kuchlari va ne’matlaridan ham foydalanish 

mumkin.