Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

NOTA BENE ! 

Boshqa jinoiy-huquqiy ta’sir choralariga

  tibbiy yo‘sindagi hamda 

voyaga yetmaganlarga nisbatan tarbiyaviy xarakterda bo‘lgan majburlov 

choralarini kiritishimiz mumkin. 

 

Ushbu majburlov choralarining asoslari, maqsad va vazifalari haqida 

to‘xtalmasdan, ular qaysi hollarda jinoiy javobgarlikni yuzaga keltirishi va 

buning huquqiy oqibati haqida to‘xtalsak, ularning o‘ziga xos xususiyatlari 

quyidagilardan iborat: 

1) bu choralarni qo‘llash yoki jinoiy jazoni istisno qiladi (muomalaga 

layoqatsizlar va voyaga yetmaganlar uchun) yoki jazoni vaqtincha 

to‘xtatadi (ayblov hukmi kuchga kirganidan so‘ng surunkali ruhiy 

kasallikka duchor bo‘lgan shaxslar uchun) yoxud jinoiy jazoni ijro etish 

bilan bir vaqtda amalga oshiriladi (alkogolizm yoki giyohvandlikka 

chalinganlik tashxisi bor shaxslar uchun); 

2) qaysi shaxslar davlat majburlovining ushbu choralariga tortilishi 

lozim bo‘lsa, ularning xohishidan qat’i nazar tortiladi, bosh tortgan 

taqdirda davlat tomonidan huquqiy ta’sir chorasi ko‘riladi; 

3) bu choralarni qo‘llash sud organlari tomonidan amalga oshiriladi; 

133 

 

---

4) mazkur choralarni qo‘llash jazo sifatida ko‘rinmaydi va 

sudlanganlikni keltirib chiqarmaydi, lekin jinoiy javobgarlikni istisno 

qilmaydi. 

Ushbu huquqiy ta’sir choralarining bir qator jinoiy jazoga  o‘xshash 

tomonlari mavjud, ammo ular umumiy jihatdan bir-biridan farq qiladi. 

Huquqiy ta’sir choralarining jinoiy jazo bilan o‘xshashliklari quyidagilarda 

ko‘rinadi: 

–  mazkur huquqiy ta’sir choralari jazo singari jinoiy javobgarlikni 

amalga oshirish shakllaridan hisoblanadi; 

– jinoyat-huquqiy ta’sir choralarini qo‘llashning asosi – ijtimoiy xavfli 

qilmish sodir etilishi sanaladi; 

–  bu choralarni huquqiy tartibga solish va qo‘llash jinoyat qonuni 

bilan amalga oshiriladi; 

–  bu ta’sir choralarini qo‘llashning bevosita huquqiy asosi –  sud 

organlarining qonuniy hujjatidir; 

– ushbu huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash jinoyat sodir etgan shaxslar 

muayyan huquqlarining cheklanishini nazarda tutadi. 

Mazkur huquqiy ta’sir choralarining jinoiy jazodan asosiy farqi shuki, 

garchi ular jinoiy javobgarlikni amalga oshirish shakli sanalsa ham, bu 

choralar sudlanganlikni keltirib chiqarmaydi. 

Huquqiy ta’sir choralari ijtimoiy xavfli qilmish sodir etishning 

huquqiy oqibatidir. Ushbu choralar aksariyat hollarda, umumiy va xususiy 

ogohlantiruv mazmunida bo‘ladi. Aybdor shaxs sud tomonidan aqli noraso 

deb topilgan taqdirda tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari ko‘rinishida 

huquqiy ta’sir chorasi qo‘llanilishi to‘g‘risidagi masala qo‘yiladi. Xolbuki, 

mazkur choralarning asosiy maqsadi kelajakda jinoyat sodir qilinishining 

oldini olishdan iborat bo‘ladi. Shu sababli huquqiy ta’sir chorasini jazo 

deb baholash noto‘g‘ridir. Shu bilan birga bu huquqiy ta’sir choralari 

shaxsning huquqlarini chegaralab qo‘yadi va hech qanday so‘zsiz ijtimoiy 

xavfli qilmish sodir etgan shaxsning kelajakdagi jinoyatining oldini oladi. 

Jinoiy javobgarlik ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilishining huquqiy oqibati 

ekan, huquqiy ta’sir choralari ham sodir etilgan jinoyat oqibatidir. 

134 

 

---