Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Jinoyat sodir etishga sharoit yaratuvchi boshqa harakatlar

 

deganda, boshqa, yuqorida tilga olingandan tashqari jinoyat sodir etishga 

qulaylik,  yengillik tug‘diruvchi barcha harakatlarni tushunish mumkin. 

Masalan, jinoyat sodir etish vaqti va sharoitini aniqlash, jinoyat sodir 

etishga xalaqit berishi mumkin  bo‘lgan to‘siqlarni bartaraf etish kabi 

harakatlar bo‘lishi mumkin. Shuni ham ta’kidlab o‘tish lozimki, qurollarni 

topish, moslashtirish, o‘zaro til biriktirish va hokazolardan farqli, jinoyat 

sodir etishga sharoit yaratuvchi boshqa harakatlar harakatsizlik orqali ham 

bajarilishi mumkin. Masalan, post qo‘riqchisi ataylab bino eshigini ochiq 

qoldirishi oqibatida, uning jinoiy sheriklari mol-mulkni o‘g‘irlab ketishadi. 

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, turli vositalar va qurollarning 

egallanishi, 

o‘g‘irlanishi, 

o‘zlashtirilishi, ro‘zg‘or buyumlarining 

tayyorlanishi jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb baholanishi mumkin emas, 

basharti ulardan muayyan jinoiy maqsadlarda foydalanish niyati ular 

jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rishidan oldin paydo bo‘lganligi 

isbotlangan bo‘lmasa. 

269 

 

---

Tayyorgarlikni jinoyat sodir etish bosqichi sifatida faqat aniq bir 

jinoyat sodir etish uchun tayyorgarlik ko‘rilgandagina baholash mumkin. 

Bunda shaxs o‘z jinoiy niyatini oxirigacha amalga oshirishga tayyor. 

Shaxs keyinchalik muayyan jinoiy qilmish vositalari yoki qurollari tarzida 

qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan turli predmetlarni «har ehtimolga qarshi» 

egallagan, yasagan yoki moslashtirgan hollarga jinoyatga tayyorgarlik 

ko‘rish deb qaralishi mumkin emas, chunki bunday harakatlar yagona 

jinoyat sodir etish bosqichini hosil qilmaydi. To‘g‘ri, ayrim hollarda ular 

mustaqil jinoyatlar bo‘lishi mumkin, misol uchun, o‘qotar qurol, 

shuningdek,  o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini 

qonunga xilof ravishda tayyorlash  yoki qo‘lga kiritish JK 248-moddasida 

ko‘zda tutilgan jinoyat tarkibini tashkil qiladi. Shu bilan birga, agar qurol-

yarog‘, misol uchun, bosqinchilik sodir etish uchun olinganligi aniqlansa, 

ishning konkret holatlariga ko‘ra aybdorning harakatlari JK 248-moddasi, 

25-moddasi 1-qismi va 164-moddasi 2-qismi «a» bandiga binoan 

kvalifikatsiya qilinishi lozim. 

Aybdorda qonunga xilof ravishda tayyorlangan, egallangan, 

saqlanayotgan  giyohvandlik vositalari ularning analoglari yoki psixotrop 

moddalarni  o‘tkazish (JK 273-moddasi) jinoiy niyatining mavjudligi 

masalasini hal qilishda, sudlar, mazkur vositalar yoki moddalar 

o‘tkazishga amalda tayyorgarlik ko‘rilganligi to‘g‘risidagi dalillar 

majmuidan kelib chiqishlari kerak. Tergov organlari va sudlar 

giyohvandlik vositalari  ularning analoglari  yoki psixotrop moddalarni 

qonunga xilof ravishda egallashdan maqsad nima ekanligini aniqlashlari 

zarur. Egallash kelgusida o‘tkazish yoki sotish uchun amalga oshirilganligi 

aniqlangan taqdirda aybdorning harakatlari qayd etilgan jinoyatlarga 

tayyorgarlik ko‘rish deb ham kvalifikatsiya qilinishi kerak

1

. Aks holda, 

o‘tkazish, sotish maqsadi aniqlanmagan bo‘lsa, aybdor shaxsning 

harakatlari JK 276-moddasi tegishli qismiga binoan kvalifikatsiya qilinishi 

shart (Giyohvandlik vositalari ularning analoglari  yoki psixotrop 

1 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1995  йил  27  октябрдаги  «Гиёҳвандлик 

воситалари  ёки  психотроп  моддалар  билан  қонунга  хилоф  равишда  муомала  қилишга  оид  жиноят  ишлари 

бўйича суд амалиёти ҳақида»ги 21-сонли қарори, 4-банд, 2-хатбоши.// Тўплам, 1-жилд. – 35-б.

 

270 

 

                                                           

---

moddalarni  o‘tkazish maqsadini ko‘zlamay qonunga xilof ravishda 

tayyorlash, egallash, saqlash va boshqa harakatlar). 

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish faqat tayyorgarlik harakatlari shaxsga 

bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra to‘xtatilgan holdagina mavjud bo‘ladi. 

Qonun chiqaruvchi maxsus ravishda belgilaydiki, ijtimoiy xavfli qilmish 

obyektiv sabablarga ko‘ra uzilib qolgan bo‘lib, yakuniy natijasiz, tamom 

bo‘lmagan jinoyatdir. Jinoyatni sodir etishning aybdorga  bog‘liq 

bo‘lmagan holda tugatilganligi dastlabki tergovda va sudda isbot qilinishi 

zarur. 

Jinoyat tarkibining obyektiv tomoni amalda bajarilishidan oldin jinoiy 

faoliyatning to‘xtatilgani jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishni uni sodir etish 

bosqichi deb ta’riflash imkonini beradi. 

Shunday qilib, yuqoridagilarni umumlashtirgan holda, biz jinoyatga 

tayyorgarlik ko‘rishning, tamom bo‘lmagan jinoyatning bir turi sifatida 

quyidagi ta’rifini keltirishimiz mumkin: