Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

NOTA BENE ! 

Fakultativ belgilar

 – jinoyat tarkibining mavjudligini anglatmaydigan, 

kvalifikatsiyaga ta’sir etmaydigan, lekin jazoni individuallashtirishda 

hisobga olinadigan belgilar. 

 

Fakultativ belgilarga quyidagilar kiradi: jinoyat predmeti; formal 

jinoyat tarkibining obyektiv tomonida –  jinoiy oqibatlar, sababiy 

bog‘lanish, jinoyat sodir etish vaqti, joyi, usuli, vositasi, quroli, sharoiti, 

moddiy jinoyat tarkibining obyektiv tomonida esa faqatgina jinoyat sodir 

etish vaqti, joyi, usuli va boshqa tashqi holatlar; subyekt tomonda – motiv 

va emotsional holat; subyektda – maxsus subyektning belgilari. 

Jinoyat-huquqiy normalar dispozitsiyasida fakultativ belgilar 

ko‘rsatilishi ham, ko‘rsatilmasligi ham mumkin. Agar Maxsus qism 

moddalari dispozitsiyasida ushbu belgilar ko‘rsatilgan  bo‘lsa, qilmishni 

o‘sha belgisiz kvalifikatsiya qilib bo‘lmaydi. Masalan, JK 97-moddasi 2-

qismi «i» bandi tamagirlik niyatida qasddan odam o‘ldirish uchun 

javobgarlikni nazarda tutadi. Qilmishni ushbu modda bilan kvalifikatsiya 

qilish uchun tamagirlik niyatini  o‘zida ifodalagan motivni aniqlash zarur. 

Mazkur belgi umumiy qoidaga ko‘ra fakultativ, biroq dispozitsiyada 

140 

 

---

to‘g‘ridan-  to‘g‘ri ko‘rsatilganligi uchun zaruriy belgi bo‘lib kelyapti. 

Yanada aniqroq qilib aytganda, tamagirlik niyatidagi motiv bo‘lmasa, JK 

97-moddasi 2-qismi «i» bandidagi jinoyat tarkibi ham mavjud bo‘lmaydi. 

Yoki bo‘lmasa, masalan, o‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar 

yoki portlatish qurilmalarini qonunga xilof ravishda egallash yoki ularga 

qonunga xilof ravishda egalik qilish bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyatlarda (JK 

247–248-moddalari) jinoyat predmeti zaruriy belgi hisoblanadi.