Harbiy, tarixchi va mutaxassislar buyuk sarkarda, har tomonlama kuchli va markazlashgan davlat asoschisi Sohibqiron Amir Temur jahon harbiy sanʼati rivojiga salmoqli hissa qoʻshganini haqli ravishda eʼtirof etishadi

To`maris (miloddan avvalgi VI asr)

Turon xalqlarining axomaniylar bosqiniga qarshi kurashiga rahbarlik qilgan jasur sarkarda. Qadimgi yunon tarixchisi Gero-dotning "Tarix" (miloddan awalgi 5-asr) asarida yozilishicha, Axomaniylar davlati asoschisi Kir II miloddan awalgi 530-yilda Turonga bostirib kirganida, To'maris massagetlar qabilasining malikasi bo'lgan.

Turon xalqlarining axomaniylar bosqiniga qarshi kurashiga rahbarlik qilgan jasur sarkarda. Qadimgi yunon tarixchisi Gero-dotning "Tarix" (miloddan awalgi 5-asr) asarida yozilishicha, Axomaniylar davlati asoschisi Kir II miloddan awalgi 530-yilda Turonga bostirib kirganida, To'maris massagetlar qabilasining malikasi bo'lgan. Massagetlar bu paytda Amudaryo (Araks) bo'ylari va Qizilqumda yashashgan. To'maris massagetlar pod-shosining xotini bo'lib, u erining vafotidan so'ng davlatni boshqar-gan.

Erondan kelgan bosqinchilar qo'shini bilan massagetlar o'rtasida shiddatli janglar bo'lgan. Dastlabki jangda To'marisning o'g'li Spargapis (Siparangiz) boshchiligidagi massagetlar g'olib chiqqan. Biroq keyingi jangda forslar hiyla yo'li bilan Spargapis va ayrim massagetlarni asir olishganda, or-nomusga chiday olmagan Spar­gapis o'zini o'ldirgan. To'maris o'g'lining halokatidan esankirab qolmay, o'z xalqining manfaatini o'ylab, Kir II dan massagetlar yurtidan chiqib ketishini so'raydi. Biroq forslar shohi rad javobini bergach, ikki o'rtada ayovsiz jang bo'lgan. Gerodot massagetlar va forslar o'rtasidagi jang tafsilotlarini o'z asarida quyidagicha tasvirlaydi: "Mening bilishimcha, bu jang varvarlar o'rtasidagi barcha janglardan ham dahshatli bo'lgan. Awal har ikkala qo'shin bir-birini uzoq masofada turib, kamondan o'qqa tutdilar. Kamon o'qlari tugagach, ular nayza va qilich bilan kurashdilar. Jang uzoq vaqt davom etdi. Ko'p qon to'kildi. Nihoyat, massagetlar g'alaba qozondilar. Fors qo'shinlarining asosiy qismi, jumladan, Kir II ham jang maydonida halok bo'lgan. U to'liq 29 yil shohlik qilgan edi. Kir II ning jasadi topilgach, malika (To'maris) ning buyrug'i bilan uning kesilgan boshi inson qoni bilan to'lg'azilgan meshga solingan".

To'marisning jasorati va harbiy-siyosiy faoliyati to'g'risida xalq dostonlari yaratildi, jangnoma va rivoyatlar to'qildi. Ergash Ju-manbulbul o'g'lidan Hodi Zarifov yozib olgan "Oysuluv" dos-tonida Turon mamlakatining podshosi Oysuluv obrazida To'maris faoliyati o'zining badiiy talqinini topgan. Yozuvchi Mirkarim Osim "To'maris" qissasida uning jasoratini ulug'laydi. Ibrohim Yusupov "To'maris" (1974) dostonini yozgan, kompozitor Ulug'bek Musayev shu nomli balet (1982)ni sahnalashtirgan

TO’MARIS.

SHIROQ

«SHIROQ»

«Shiroq» afsonasi xalqimizning chet el bosqinchilariga qarshi kurashidagi fidoyilik va jasorat namunasidir.

Hikoyada hiyla va tadbirkorlik ham bor. Chunki dushman bilan ku-rashda birgina kuchning o'zi kifoya qilmaydi. Aql bilan ish ko'rish, hiyla, tadbirkorlik lozim bo'ladi. Bobolarimiz Vatanni saqlab qolish uchun kuch ham, aql ham topa olganlar.

Shiroq voqeasi shunday bo'lgan edi: 519-yilda Eron shohlaridan Birinchi Doro yurtimizga bostirib keldi. Ular malika To'marisning bosqinchi Kayxisravni boplab adabini berganliklarini tez unutgan edilar.

Kuchlar teng kela olmas edi. Eron qo'shini sonsiz-sanoqsiz edi. Shunday qaltis paytda oddiy bir cho'pon yordamga keldi. Eroniylarga yon bosgani uchun qabiladoshlaridan zulm ko'rgan kishidek quloq-burnini kesib Doro huzuriga bordi va hiyla bilan qo'shinni suvsiz sahroga boshlab, hammasini halok qildi. O'z jonini qurbon qilib, Vatan va xalq ozodligini saqlab qoldi.

Ushbu voqea ham To'maris afsonasi kabi yunon tarixchilari asarlari orqali yetib kelgan. Jumladan, u miloddan oldingi II asrda yashagan yunon olimi Polienning «Harbiy hiylalar» kitobiga kiritilgan.

Yozuvchi Mirkarim Osim «Shiroq» hikoyasini mana shu yunon tarixchisi bizga yetkazgan afsonaga tayanib yozgan.

Hikoyada Shiroq mehr-muhabbat bilan tasvirlangan. U sahroyi, cho'pon bo'lishiga qaramay, so'z va sozni sevadigan, ko'plab dostonlarni yod bilgan, nozikqalb inson. U ham hayotni sevadi. Yashashni sevadi. Lekin Vatanini hamma narsadan ustun qo'yadi. Shuning uchun ham oqsoqollar kengashiga taklif bilan o'zi kirib keladi. Uning o'lim oldidagi qahqahasi g'alaba belgisi edi.

SHIROQ