|
2.4.O’tkir psixomotor qo‘zg‘alish
MNS faoliyatining buzilishlari o‘tkir zaxarlanishli psixoz, nevroz belgilari uzoq
muddatli cho'zilgan astenik sindrom va turli ruhiy o‘zgarishlar bilan kechishi
mumkin.
MNS faoliyatining o‘tkir buzilishlari sabablari ko‘p holda asab — falajli (zarin,
zoman, v-gazlar), psixokimyoviy (bi-zed, lizergin kislotaning dietilamini) ZM;
raketa yoqilg'ilari komponentlarining rezorbtiv ta’siri (borovodorodlar,
aminohosilalar) va boshqalar bo’lishi mumkin.
Ruhiy buzilishlar patogenezi ancha murakkab. MNS faoliyatida muhim bo‘lgan
katexolaminlar va serotonin almashinuvining buzilishlariga katta ahamiyat
beriladi, qator ferment tizimlarining buzilishlari, endokrin boshqarishni
buzilishlari, gipoksiya rivojlanishi va sirkulyator distoniyaning rivojlanishlari
ahamiyatli.
Klinik ko’rinishi
Ruhiy buzilishlar o'tkir psixoz, qabul qilish, fikrlash, emotsional faoliyat va
harakat faolliklarini buzilishlari bilan kechadi. O’tkir psixoz qator holda
ifodalangan delirioz sindrom bilan kechib, uning yetakchi tarkibi qo‘rquv, vaxima,
notinch holatlardan iborat.
Qabul qilish buzilishlari turli gallyutsinoslar (eshitishli, ko’rinishli, mazali va
taktil) bilan kechib, har hil rang va o‘lchamdagi jism va buyumlar holida namoyon
bo’ladi. Atrof muhitning buzilgan ko‘rinishlari shaxsiy tana ko'rinishlari bilan
uyg’unlashadi. Vaqtning kechishi xissiyoti buziladi.
Fikrlashni buzilishlarida bog'liqlikni yo‘qligi, sekinlashuv va qiyinlashuv kuzatilib,
alaxsirashlar paydo bo’lishi mumkin. Emotsional faoliyatning buzilishlari eyforiya,
gipomaniakal ko'rinishlarda yoki kayfiyatning tortilishlari vaezilishlari holida
kechadi.
Harakatli buzilishlar ifodalangan qo‘zg‘alishlar, o‘zi qilgan harakat qilmishlariga
javob bera olmaydilar. Yuqorida sanalgan ruhiy buzilishlar belgilari organizmning
48
boshqa tizimlari: yurak - tomir, nafas a’zolari, siydik ajratish, qon ishlab chiqarish,
me'da - ichak va boshqa faoliyatning keskin buzilishlari bilan birga kechishi
mumkin.
O’tkir psixomotor qo‘zg‘alishlar sababini tashxislash yuqorida sanalgan ZM
bilan zaxarlanishni xarakterli belgilari; to‘g’ri yig‘ilgan anamnez va kimyoviy
razvedka natijalariga asoslanadi.
Birinchi yordam va davolash
Profilaktikaning asosiy usuli o‘z vaqtida protivogaz kiyishdir. Shikastlanish
o'chog'ida ZM ta'sirini bartaraf qilish uchun protivogaz kiydiriladi, qisman sanitar
ishlov
o'tkaziladi,
kuchli
ifodalangan
qo‘zg‘alishda
shikastlanganni
harakatsiziantirish choralari qo’llaniladi (mushak orasiga 0.2% - 2.0 triftazin) va
evakuatsiya amalga oshiriladi.
Har xil guruh moddalar ta’sir mexanizmi turli hil ekanligi inobatga olinib,
zaxarlanishli psixozlar umumiy davolash usullari yordamida o’kaziladi. Bu
maqsadda dezintoksikatsiya tadbirlarini o‘tkazish tavsiya qilinadi (natriy xloridni
izotonik eritmasi, glyukoza, magniy sulfati, yurak - tomir dorilari, nafas
analeptiklari yuboriladi. Quyidagilarni qo’llash ancha yaxshi natija beradi:
aminazin 0.025, pervitin 0.02, frenkvel (azatsiklonil 0.02, natriy amitali 0.2ml 10%
eritma m/o, nikotin kislotasi 200mg v/I, glyutamin va suksinil kislotalari 10.0 –
20.0).
Asosiy belgilar markaziy va periferik m - xolinoretseptorlarning blokadasiga
bog’liq ekanligidan (psixoximik ta’sirli ZM) xolinesteraza ingibitorlari
qaytaruvchilarni galantamin gidrobromid 1% - 1.0 ml m/о, FOB dan
zaxarlanishlarda xolinolitik dorilar, xolinesteraza reaktivatorlari yuboriladi.
Somatik ko‘rsatmalarga binoan kordiamin, kofein, eufillin qo’llanishi mumkin.
Bosqichli davolash
Birinchi tibbiy yordam protivogaz kiydirish, qisman sanitar ishlov o'tkazish,
shikastlanish o‘chog‘idan olib chiqish. Shifokorgacha yordam. Triftazinni 1 - 2ml
0.2% m/o, ko’rsatmaga binoan yurak - tomir dorilarini yuborish.
Birinchi shifokor yordami
: zaxarlanish sababi aniqlangandan keyin antidotlarni
yuborish, antidotli davolashdan so‘ng barbamil (3ml 5% eritma m/o kuniga 3
marta) fenazepam (1ml 3% eritma m/o, natriy xloridni izotonik eritmasi 500-
1OOOml t/o), glyukoza (20 - 40ml 40% eritma v/i) yuboriladi. FOB bilan
zaxarlanishda atropin yuborish tavsiya qilinadi.
Malakali tibbiy yordam:
antidotlarni qayta yuborish,
propronalol
(zaxarlanishlarda), simptomatik dorilarni yuborish, ko‘rsatmaga binoan shoshilinch
yordam ko‘rsatish.
49
Do'stlaringiz bilan baham: |
