Harakatli va milliy o’yinlar

7.3. Sport o‘yinlari mashg‘ulotlarida beriladigan harakatli o‘yinlar
O‘yin, umumiy yoki jamoa faoliyati bo‘lib, u boshqa sport turlaridan sportchi har bir metr, kilogramm, soniya uchun “musobaqalashib”, shaxsiy muvaffaqiyatga erishishga yoki harakatning mukammal shaklini egallashga harakat qilishi bilan jiddiy ravishda ajralib turadi.
Bir qarashda sport o‘yinida o‘yin uslubining roli bir muncha bo‘sh aks etib, sport o‘yinining o‘zi juda emotsional va u jamoani tarbiyalashga yordam beradi. Bu fikr noto‘g‘ri. Zamonaviy sport o‘yini ko‘p rejali faoliyat bo‘lib, unda to‘pni egallashning yuksak texnikasi bilan birga, chidamlilik, iroda kuchi va strategik fikrlay olish talab qiladi.
Musobaqalarda ushbu tarkibiy qism (komponenti)larini o‘rgatmay turib sportchini tarbiyalash mumkin emas. Mashg‘ulotlar naqadar qiziqarli va xilma-xil bo‘lmasin, yakunda u jonga tegadi, charchatadi. Shuning uchun mashg‘ulot jarayonida “Qiziqarli yaxshi harakatli o‘yinlar foydalanish kerak” degan edi mashhur futbolchi Pele.
Sport o‘yinlari bo‘yicha o‘quv mashg‘ulot ishlarida maxsus mashqlar bilan bir qatorda sportchilarning jismoniy, texnik va taktik tayyorgarligi vazifasini hal etishga yordam beradigan harakatli o‘yinlar ham qo‘llaniladi. Ko‘pchilik murabbiylar o‘rgatish jarayonida shug‘ullanuvchilarga to‘p bilan mashqni o‘yin shaklida bajarishni tavsiya etadilar. Shu bilan birga harakatli o‘yinlarni asta-sekin murakkablashtira borib, ularga kurash elementlari kiritiladi va shu bilan birga talabalarni mustaqil ravishda qaror qabul qilishga o‘rgatadi. Shu kabi o‘xshash harakatlanish musobaqasiga yaqin sharoitda uning malakalarini takomillashtiradi va zarur malakani mustahkamlash imkonini beradi.
Turli sport o‘yinlari texnik va taktik harakat komponentlari ko‘proq o‘zaro o‘xshash. Shuning uchun o‘yinboshidan to‘pni tortib olib o‘yinda harakatlanish, sheriklari bilan birga harakat qilishlarini birday muvaffaqiyatli qo‘llash mumkin, masalan, basketbolda, futbolda (uzunlikka yoki chiziqli va qarshi estafetalar, “To‘p o‘rtaga”, “O‘yinboshiga to‘p berma” kabi o‘yinlarda).
Shular bilan birga har bir harakatli o‘yinning o‘ziga xos usullari va texnik variantlariga ega. Masalan, basketbol, urilib qaytgan to‘p uchun kurash olib borish bilan xarakterlansa, xokkeyda esa kuch yordamida yakka kurash olib boriladi, voleybolda to‘r oldida to‘siq qo‘ya bilish, futbolda bosh va oyoq bilan o‘ynash va h.k. Bu yerda yordamchi mashqlarni tanlash sport o‘yinlarining o‘ziga xos xususiyatiga bog‘liq.
Quyida basketbol, voleybol, shuningdek futbol o‘yinlarida qo‘llanadigan bir nechta maxsus harakatli o‘yinlarni keltiramiz.