Nikolay Alekseyevich Nekrasov
(1821-1878)
Taniqli rus shoiri Nikolay Alekseyevich Nekrasovning bolalik yillari Volga bo’ylarida –
o’zi tug’ilib o’sgan joylarda o’tgan edi. SHoirning yoshlik tarbiyasida oqila onasining roli katta
bo’lgan. SHu bois u keyinchalik “Ona” poemasini onasiga bag’ishlab yozgan edi. O’g’lining
dehqon bolalari bilan o’ynashi, yayrab yurishini xohlagan ona –Elena Andreevna bo’lajak
shoirning xalqparvarlik ruhida tarbiyalanib o’sishiga munosib hissa qo’shgan edi.
Bugina emas, Nekrasovning enagasi ham hayot va xalq ijodi ruhi bilan sug’orilgan ajoyib
ertaklar aytib, bo’lajak shoir xayolotini qanotlantirar edi. SHu-shu Nekrasov ertaklarni juda sevib
qoldi. O’z vatanining dala va o’rmonlariga, qor va sovuqlariga, bahorgi “yashil shovqiniga”
muhabbat bog’ladi.
Nekrasov dehqon bolalari bilan hamisha hamnafas bo’lganligi uchun dovyurak, botir va
jasoratli bola bo’lib o’sdi. Bo’lajak shoir o’n yoshiga to’lganda uni Yaroslavl gimnaziyasiga
o’qishga berishadi. O’qituvchilar bilimga havasmand, iste’dodli bolaga durust saboq bera
olmadilar. Natijada u gimnaziyani tashlab, mustaqil o’qishga berilib ketadi. Otasi uning ofitser
bo’lib yetishishini istar edi. SHuning uchun ham uni Peterburgdagi kadetlar korpusiga o’qishga
yuboradi. Lekin ilm-fan cho’qqilarini egallashga intilgani tufayli Peterburg universitetiga
o’qishga kiradi. Ammo otasi o’g’lining o’zboshimchaligidan tajang bo’lib, moddiy yordam
bermay qo’yadi. Biroq maqsad yo’lida sobitqadam Nekrasov moddiy mahrumliklar sharoitida
yashash va olg’a harakat qilishga intiladi. Ana shu yillarda oddiy odamlar turmushi og’ir
ekanligini sezadi va umrining oxirigacha ular haqida to’lib-toshib kuylaydi.
Nekrasov dehqonlar to’g’risida, ayniqsa, ko’p she’rlar yozadi. Bu she’rlarni o’qir ekansiz,
go’yo dehqonlarning o’zlari o’z og’ir mehnatlari va qayg’u-alamlari haqida so’zlab
berayotganday tuyuladi. Nekrasov ularning hayotini shunchalik yaxshi bilar, ularni o’ziga
shunchalik yaqin tutardi. Nekrasovning she’rlari go’zal, ohangdor, juda boy va ayni zamonda
juda sodda tilda yozilgan edi. Bu tilni u Yarosavl guberniyasidagi qishloqda o’tkazgan bolalik
yillarida o’rgangan edi.
Biz uning:
Mollar o’rmon tomon qadam tashladi,
140
Ona – javdar boshoq tuga boshladi,- deb yozganlarini o’qir ekanmiz, bu
til haqiqiy, jonli xalq tili ekanini ko’ramiz. Bu o’rinda dehqonning zoriqib kutadigan boshqalarga
bo’lgan sevgisi va hatto mehrini aks ettiruvchi, masalan, ikki so’z: ona – javdar qanday yaxshi
keltirilgan! Dehqon boshoqlarni o’zining bir parcha yerida qunt bilan mehnat qilib o’stirgan-da!
Nekrasov she’riyatida bunday yorqin, ravon va sof xalq iboralari juda ko’p. U javdar
boshoqlari haqida shunday deydi:
Boshoqlar to’lishgan payt,
Zar ustinday sip-silliq,
Boshoqlarda oltin toj.
Hozirgina yerdan sug’urib olingan lavlagi haqida esa:
Poyma-poy qizil etik
Yotganday egatlarda,-deydi. Bir tup sho’x bulut bilan qurshab olingan
bahor quyoshi haqida Nekrasov shunday deb yozadi:
Bahor chog’i, kichik nevaralar kabi,
Lola yuz quyosh bobo bilan
O’ynar bulutlar.
Bu o’xshatishlarning ba’zilarini u xalq topishmoqlari, maqollari va ertaklaridan olgan.
Zabardast, bahodir, afsungar Ayoz hukmdorining ajoyib qiyofasini ham u xalq ertaklaridan
topgan:
Daraxtdan daraxtga tashlaydi qadam,
Yaxlagan qo’llardan qarsillab o’tar.
Ham yorqin oftob tovlanar biram,
Paxmoq soqolida yarqirab ketar...
Nekrasov, ayniqsa, samimiy, cho’ziq, xushohang, mayin rus xalq qo’shiqlarini juda
yoqtirgan. Bu qo’shiqlarni rus xalqi asrlar davomida yaratgan. Nekrasov yoshlik chog’laridan
boshlab xalqning bu qo’shiqlarini qanday kuylanishini tinglaydi va o’zi ham shunday go’zal
qo’shiqlar yaratishni o’rganadi. “Soldat qo’shig’i”, “Hovli qarolining qo’shig’i”, “Notavon
qashshoq qo’shig’i”, “Rus”, “Yashil shovqin” va boshqa ko’pgina qo’shiqlar shunday tilda,
shunday hijoda yozilganki, xuddi xalq o’zi yaratgan qo’shiqlar deysiz.
“Dehqon bolalari”, “O’zi mitti-juda miqti”, “Bolalar yig’isi” kabi she’rlarida dehqon
bolalarining turli-tuman yumushlarni bajarib, tirikchilik qilganliklarini, ularning mehnatkash
tabiati va og’ir qismatini chuqur xayrixohlik bilan ifodalaydi. Endigina olti bahorni qarshilagan
bolaning kattalardek fikr yuritishi kishini hayratga soladi:
Nonxo’rlar yetgulik, ishlovchi kam,
Faqat ikki erkak: otam bilan man!
Nekrasovning she’rlari go’zal, ohangdor, mazmunan boy,va ayni zamonda sodda tilda
yozilgandir.
Nekrasov o’zining dam olish kunlarida ko’pincha Kostroma, Yaroslavl, Novgorod
o’rmonlariga borar, ov qilish bilan kunini o’tkazar edi. Kostroma o’rmonining Maliye Veji
degan qishlog’ida yashovchi Mazay bobo eng yaqin do’stlaridan biri edi. SHoir Mazay bobodan
ko’p ajoyib-g’aroyib voqealarni maroq bilan eshitadi. SHular asosida”Mazay bobo va quyonlar”
nomli she’rini yozadi.
SHoir “Daraxt kesish”da xalq boyligi - o’rmonlarni shafqatsizlik bilan kesib yuborilishini
qalamga oladi. Birorta yet egasiga pul kerak bo’lib qolsa, o’rmonni sotib yuborishi, puldor boy
esa o’rmonni tag-tugi bilan kesib yuborishi hech gap emas, u zumrad o’rmonlarni yo’qolib
ketishidan shoir singari qayg’urmaydi. SHuning uchun Nekrasov:
Bir vaqtlar asriy o’rmonlar
SHovullagan katta maydonlar,
Endi o’sha bepoyon bo’ston
Bo’m-bo’sh, jim-jit, go’yo qabriston!-deb alam chekadi. “Temir
yo’l” nomli she’rida Peterburg bilan Moskva o’rtasidagi temir yo’l qurilishida Rossiyaning turli
shahar va qishloqlaridan haydab keltirilgan ishchi va dehqonlarning alamli hayoti Vanya degan
141
bolaga hikoya qilib beriladi. Bukning bilan Nekrasov yosh avlodning diqqat va e’tiborini o’sha
zamonning muhim ijtimoiy masalalariga-xalqning kuchi va qudratiga tortadi, uni chuqur
tushunishga, o’ylashga undaydi.
Darsni mustahkamlash uchun savollar
1.
Nekrasov qaysi asarida mehnatkash xalq bolalarining musibatli kunlarini tasvirlaydi?
2.
“Daraxt kesish” she’rida qanday voqea aks ettirilgan?
3.
“Mazay bobo va quyonlar” asarini bolalarga qanday ahamiyati bor?
Do'stlaringiz bilan baham: |