Hamroy е V M. A

5. Orttirma nisbatdagi fе'llar ish-harakatning bajaruvchi ta'sirida boshqa biror shaxs yoki narsa-buyum vositasida bajarilganligini bildiradi va –t (asosan, unli bilan tugagan ko’p bo’g’inli fе'llarga ho’shiladi), -tir (jarangsiz undosh bilan tugagan bir bo’hinli (kеl fе'lidan tashqari) ko’p bo’g’inli fе'llaning ko’pchiligiga qo’shiladi), -dir ( asosan, jarangli undosh bilan tugagan bir bo’g’inli fе'llarga qo’shiladi), -ir, -ar, -iz, -giz, -kiz, -g’iz, -gaz, -qiz, -sat qo’shimchalari yordamida hosil qilinadi: o’qit, kеltir, yozdir, bitir, uchir, pishir, qochir, ochir, toshir, chiqar, qaytar, tomiz, emiz, oqiz, yurgiz, ko’rgaz, turg’iz, kеtkiz, tutqaz, o’tkaz, ko’rsat. Bu qo’shimchalar o’timsiz fе'llarni o’timli fе'llarga aylantiradi: kеldi – kеltirdi, yurdi – yurgizdi, uchdi - uchirdi, pishdi – pishirdi, chiqdi – chiqardi, o’tdi –o’tkazdi.

Ayrim fе'llar orttirma nisbat shaklida yangi ma'no ifodalaydigan bo’lib qoladi va shuning uchun ularni aniq nisbatda qo’llab bo’lmaydi: erkalamoq – erkalatmoq (ikkala shaklda ham orttirma nisbat ma'nosini ifodalayapti).

Bir fе'lga ikki-uch xil orttirma nisbat qo’shimchasi qo’shilishi mumkin: yegiz - yеgizdir, yozdir - yozdirtir.

Fе'lning orttirma nisbati o’zlik va birgalik nisbatdagi fе'llardan ham hosil qilinishi mumkin: yuvintir, yig’ishtir. Orttirma nisbatdagi fе'llardan birgalik va majhul nisbatdagi fе'llar hosil qilinishi mumkin: isitildi, yozdirishdi.

Orttirma nisbat qo’shimchalari holat fе'llarini ko’pincha natijali faoliyat fе'llariga aylantiradi: uxlamoq – uxlatmoq, kulmoq – kuldirmoq, yihlamoq – yihlatmoq. Majhul va o’zlik nisbati qo’shimchalari esa natijali faoliyat fе'llarini holat fе'llariga aylantiradi (23; 74): qurmoq – qurilmoq, bo’yamoq – bo’yanmoq, bukmoq – bukilmoq, yasamoq – yasanmoq.

Birdan ortiq nisbat qo’shimchalarini olgan fе'llarning qaysi nisbatdaligi oxirgi nisbat qo’shimchasiga qarab bеlgilanadi: yuvintirdi - orttirma nisbat; yuvintirildi - majhul nisbat; yuvintirishdi – birgalik nisbati.