Hamidulla Dadaboyev

metallist, militarist, motorist, 
nigilist, sotsialist, oportunist, kommunist 
va h.k.). Biroq aksariyat hollarda 
terminlar yasashda qatnashgan suffikslar o‘zbek tilining aynan bir xil, 
o‘xshash affikslari bilan almashtiriladi.
So‘z yasovchi suffikslari –
chi
affiksi bilan almashtirilgan 
terminlar
a)
- ist:
tank-chi
(tankist), 
traktor-chi
(taktorist), 
shtanga –chi
(shtangist), 
parashyut-chi
(parashyutist), 
roman-chi
(romanist), 
torpeda-chi
(torpedist), 
radiometr-chi
(radiometrist), 
monarxiya-chi
(monarxist), 
futbol-
chi
(futbolist),
 signalchi 
(signalist) va h. k.; 
b) - 
nik:
transport-chi
(transportnik), 
montaj-chi
(montajnik), 
neft-chi
(neftyanik), 
desant-chi
(desantnik) va h. k.;
v) - 
shik:
armatura–chi
(armaturshik), 
tunnel-chi
(tunnelshik), 
tramvay-chi
(tramvayshik), 
falsovka–chi
(falsovshik; 
falsovshitsa), 
postanovka-chi
(postanovshik), 
signal-chi
(signalshik) va h. k.; 
g) - 
chik
: 
proxod-chi
(proxodchik), 
raketa-chi
(raketchik), 
razvedka-chi 
(razvedchik), 
prokat-chi
(prokatchik), 
parketchi
(parketchik) 
va h. k.;
d) - 
ovshik// -lshik:
kran-chi
(kranovshik), 
seyalka-chi
(seyalshik), 
nivelirovka-chi
(nivelirovshik), 
shtamp-lovchi, shtampovka-chi
(shtampovshik) va h.k.; 
y) – 
yor:
lift-chi
(liftyor), 
bashnya-chi
(bashnyor), 
eksport-chi
(eksportyor), 
import-chi
(importyor
), boks-chi
(boksyor) va h. k.;
j 
) 
– 
tor:
aviasiya-chi
(aviator), 
eksperiment-chi
(eksperimentator), 
ekspropriasiya-chi
(ekspropriator), 
evakuasiya-chi
(evakuator), 
dekorasiya-chi 
(dekorator) va h.k.; 
i)
- sk (iy
): 
gvardiya-chi
(gvardeyskiy; gvardeyets), 
polisiya-chi

---

101
(politseyskiy) va h. k.; 
k) - 
smen:
rekord-chi
(rekordsmen), 
sport-chi
(sportsmen), 
polisiya-chi
(polismen), 
yaxta-chi
(yaxtsmen) va h. k. 
l)
- ant:
diversiya-chi
(diversant) va h. k. 
Shunday qilib, shaxs oti, muayyan kasb-hunar egasi nomi hamda 
shaxsning holati, ahvoli, vaziyatini ifodalovchi ruscha suffikslarni o‘zbekcha 
(turkiy
) –chi
affiksi bilan almashtirish natijasida quyidagi jihatlar 
voqelanadi: a) ruscha-baylalmilal so‘zning asosi o‘zgarmagan holda yangi 
termin yasaladi ( 
respublika-chi
– respublikanets, 
dozimetr-chi
– dozimetrist, 
medalchi-
medalist); b) o‘zlashma asos shakli to‘la tiklangandan so‘ng yangi 
termin yuzaga keladi( 
seleksiya - chi
– seleksioner, 
seyalka - chi
– seyalshik) 
va h.k. 
O‘zbek tiliga o‘zlashgan fe’ldan yasalgan ot – terminlar. 
Ma’lumki, rus tilida fe’ldan yasalgan ismlar 
– ni(ye), -k(a), -atsi(ya),-
izatsi(ya), -fikatsiya
singari suffikslar ko‘magida hosil qilinadi. Mazkur 
suffiksli terminlar o‘zbek tili terminologiyasi sistemasiga o‘zlari ifodalovchi 
realiyalar va tushunchalar bilan birgalikda tayyor til birliklari sifatida kirib 
keladi. Masalan: 
amortizatsiya, nevrotizatsiya, neyrulyatsiya, anneksiya, 
assimilyatsiya, artikulyatsiya, alliteratsiya, aeronavigatsiya, korporatsiya, 
kriminalistika, kriminologiya, leksikologiya, intonatsiya, dissimilyatsiya
va 
h.k. 
Shu bilan bir qatorda, fe’ldan yasalgan ot – terminlar o‘zlashtirish 
jarayonida o‘zbek tili ta’siriga uchraydi va fe’ldan ot yasovchi suffikslar 
hech bir qiyinchiliksiz o‘zbekcha –
lash,- lashtirish
kabi faol affikslar bilan 
almashtiriladi. Ba’zi bir ashyoviy materiallarga murojaat qilamiz: 
a)
- ni (ye):
akkredit-lash
(akkreditovaniye), kod-lash 
(kodirovaniye), 
asfalt-lash
(asfaltirovaniye) 
va 
h.k. 
Tormojeniye, 
kooperirovaniye, izolirovaniye
singari o‘zlashma terminlarning asosi o‘zbek 
tilida mustaqil ma’no ifodalamaydi. Bunday vaziyatlarda o‘zbek tilida 
o‘zlashmaning asosi qayta tiklanadi va unga o‘zbekcha affiks qo‘shiladi. 
Masalan, 
tormoz-lash
(tormojeniye), 
abstrakt-lash
(abstragirovaniye), 
model-lashtirish
(modelirovaniye) va h.k.; 
b) 
– atsi(ya), -izatsiya, -fikatsiya, -k(a):
sian-lash
(sianizatsiya), 
ion-lash
(ionizatsiya), 
mexanika-lash
(mexanizatsiya)
, gaz-lashtirish
(gazifikatsiya), 
germet-lash
(germetizatsiya), 
kondens-lash
(kondensatsiya), 
tabul-lash
(tabulyatsiya), vals-lash (valsovka), 
frezer-lash
(frezerovka), 
legal-lashtirish
(legalizatsiya), 
pasport-lashtirish
(pasportizatsiya), verbal-
lashish (verbalizatsiya), 
konseptual-lashish
(konseptualizatsiya) va h.k.
Ba’zan 
modernizatsiya, elektrofikatsiya
singari o‘zlashmalarga 
–lash, 
-lashtirish
qo‘shimchalari qo‘shilishi natijasida 
modernizatsiyalash, 
modernizatsiyalashtirish, 
elektrofikatsiyalash, 
elektrofikatsiyalashtirish
singari terminlar ham paydo bo‘ladi. 
O‘zbek tiliga o‘zlashgan ruscha-baynalmilal terminlar. Ruscha 
so‘z + ruscha so‘z yoki 
baynalmilal so‘z + ruscha so‘z
strukturali qo‘shma 
terminlar o‘zlashish jarayonida o‘zbek tili qonuniyatlariga bo‘ysunadi. 

---

102
Ruscha-baynalmilal qo‘shma terminlarning o‘zbek tilida 
o‘zlashishi tubandagi usullar bilan amalga oshadi: 
1. Ruscha-baynalmilal terminlarning rus tiliga xos ikkinchi 
komponenti o‘zbek tilidagi mos so‘z bilan emas, balki so‘z yasovchi affiks 
bilan almashtiriladi. Oqibatda, ruscha-baynalmilal qo‘shma termin o‘zbek 
tilida yasama terminga aylanadi: 
- soz:
mashina-soz
(mashinostroitel), 
vagon-soz
(vagonostroitel), 
samolyot-soz 
(samolyotostroitel), 
raketa-soz
(raketostroitel), 
shahar-soz 
(gradostroitel
) va h. k.;
-sozlik:mashina-sozlik
(mashinostroyeniye), 
shahar-sozlik
(gradostroitelstvo) 
vagon-sozlik
(vagonostroyeniye), 
pribor-sozlik
(priborostroyeniye), 
raketa-sozlik
(raketostroyeniye) va h. k.; 
-shunos: