Hamdamov Ulug‘bek Abduvahobovich jahon adabiyoti

INGLIZ TANQIDIY ReALIZMI.

1. 
   1830-40 y. ingliz adabiyoti
   

30. 
    Charlz Dikkens ijodi.
    

Angliyada tanqid.realzmni gullab-yashnagan davri XIX asr 30-40y. to‘g‘ri kelgan. (18 asrda sanoat inqilobi yuz berdi va bu hol Angliyada kapitalizmning rivojlanishiga turtki bo‘ldi). Bu davrda zabardast realist yozuvchilar (Dikkens, Tekkerey, Bronte, Gastel va chartist shoirlari Jons va Lintonlar) ijod qiladi. Bu yillarda paydo bo‘lgan va qudratli kuchga aylangan ishchilar g‘alayoni chartislar harakati nomini oldi. Bu ingliz va AQSh yozuvchilari ijodiga ta'sir etmay qolmaydi.

Chartistlar ishchilar hayotining, ayollar mehnatkashining ayanchli tomonlarini ko‘rsatadilar, halqning muhtojligini, mamlakatda islohat o‘tkazish zarurligini talab qiladilar

Eng isteododli shoir va harakat vakili Charlz Jons (1819-1869)

Ch. Dikkensning «Dombi va o‘g‘li», Tekkereyning «Shuhratparastlik bozori», Sh.Brontening «Jeyn Eyr», E.Gakkellning «Meri Barton» kabi romanlari ana shu davr adabiyotining eng sara asarlaridan hisoblanadi.

ChARLZ DIKKeNS.

(1812-1870)

Angliya janubida dengiz xizmatchisi oilasida tug‘ildi. Juda qiyinchilikda katta bo‘ladi, yaxshi bilim ola olmaydi. (Otasi qarzdorligi tufayli qamaladi. 10 YoShIDAN FABRIKAGA KIRIB IShLAShGA MAJBUR BO‘LGAN). O‘zining mashaqqatga to‘la yoshligini keyinchalik yozgan «David Kopperfilpd» va «Mitti Dorrit» romanlarida hikoya qilib bergan.

Dikkens dunyoqarashi va estetik qarashlari 30-yillarda shakllandi.Chartislar harakati (1835 yilda tashqil etilgan ishchilar siyosiy tashkiloti)tarafdori bo‘lmasada, uning ijodida ishchi sinfi va ezilgan xalq holatiga achinish kayfiyatini kuzatish mumkin. (U tarbiyaga katta ahamiyat beradi. Tarbiya vositasida jamiyatni qayta jonlantirish mumkin deb hisoblaydi).

Dikkens jahon adabiyotiga yumor va satiraning ajoyib ustasi sifatida kirgan. (Bular orqali u chirik burjua jamiyatini fosh qilmoqchi bo‘ladi. Ba'zan yumor mana shunday ta'sir qiladi. Jiddiy tanqiddan ko‘ra kulgi orqali tanqid ko‘proq maqsadiga yetadigan o‘rinlar bor).

Uning ijodini 4 ta davrga bo‘lish mumkin.

1. 
   1883-41 – asosan yumoristik asarlarini yaratdi. «Boz ocherklari» «Pikkvik» klubining so‘nggi maktublari», «Oliver Tvist».
   

3. 
   «Dombi va o‘g‘li», Martin Chezlvit»
   
4. 
   1849-59 – hajviy asarlar yaratdi. «Devid Kopperfild», «Sovuq uy», «Mudhish zamonlar», «Mitti Dorrit»
   
5. 
   1860-70 Dikkens qarashlarida umidsizlik kayfiyati ustinlik qilgan. «Ikki shahar haqida qissa», Katta umidlar», «Bizning umumiy do‘stimiz»
   

Birinchi asari. 1836 yil. «Boz ocherklari» hikoya va ocherklar repartyor bo‘lib ishlagan davridagi asarlari jamlangan. Ocherklarda London va uning ahaolisi hayotining turli tomonlarini ochib beradi.

1836-37 y. birinchi romani «Pikvin klubining maktublari»ni yaratadi. Asar juda mashhur bo‘lib ketadi.

40-yillar ijodining eng yaxshi asari «Dombi va o‘g‘li» (1848). Asar markazida yirik kapitalist savdogar Dombi turadi. U o‘z korxonasining boyishi, rivojlanishidan bo‘lak hyech narsani tan olmaydi. O‘g‘li tug‘ilganda farzand ko‘rgani uchun emas, balki korxona ishlarini davom ettiruvchi merosxo‘r tug‘ilgani uchun quvonadi. O‘g‘li 6 yoshda vafot etadi. Birinchi xotini o‘lgach, Edit ismli ayolga uylanadi. Dombining odamlar bilan aloqasi savdo-sotiq munosabatlarini eslatadi. (O‘ziga xotin sotib oladi. Editga uyni bezab turuvchi buyum sifatida qaraydi).Edit ish boshqaruvchi Karker bilan korxona pullarini o‘g‘irlab qochadi. Bundan so‘ng qizi Florensini ham uyidan haydab chiqaradi. Qiz kambag‘al yigit Uolterga turmushga chiqadi. Bularning barchasi Dombi oilasining inqirozga yuz tutishiga olib keladi.

Asar oxirida Dombi o‘zgarib, kuyovi, qizi bilan gaplashadigan, nabirasi Polni sevuvchi kishi sifatida tasvirlangan.