Halqaro standartlashtirish tashqi loti (iso)

Halqaro standartlashtirish tashqi loti (ISO)
Birinchi standartlashtirish milliy tashqi loti—Britaniya Assotsiatsiyasi (Britich Enginezing Standards Accociation) 1901 yilda tashqi l etilgan bo‘lib, biroz keyinroq, birinchi jahon urushi davrida Daniya byurosi, Germaniya qo‘mitasi(1918 y), Amerika qo‘mitasi(1918 y) va boshqalar tashqi l topdi.
Standartlashtirish sohasidagi ishlar xalqaro markaz kerakligini taqazo qildi. Shu maqsadda 1926 yili standartlashtirish milliy tashqi lotlarning Xalqaro Assotsiyasi (ISA) paydo buldi. ISA ning tarkibiga 20 mamlakat vakallari kirdi. 1938 yili Berlin shaxrida standartlashtirish bo‘yicha Xalqaro syezd ochildi. Unda texnikaning turli soxalari bo‘yicha 32 ta qo‘mita va kichik qo‘mitalar tuzildi. 1939 yili boshlangan ikkinchi jaxon urishi ISAning faoliyatini to‘xtatib qo‘ydi.
Standartlashtirish bo‘yicha xalqaro tashqi loti (International Organization for Standardization) 1946 yilda 25 ta mamlakatning milliy standartlash tashqi lotlari tomonidan tashqi l etildi xamda qisqacha ISO deb yuritila boshladi. Amalda bu tashqi lot o‘z faoliyatini 1947 yilda boshladi. Bu tashqi lot tuzishda uning nomi barcha tillarda bir xilda nomlanishiga e’tibor bermadi. Tashqi lotning nomini grekcha suz «isos» -teng deb nomlandi. Shu sababli xalqaro standartlash tashqi loti nomi qisqacha qilib ISO deb nomladi. Bu nufuzli tashqi lot Birlashgan Millatlar Bosh Assambleyasi tarkibida faoliyat ko‘rsatib, rivoj topmoqda.
ISO tashqi lotining faoliyat soxasi elektrotexnika va elektronikadan tashqari barcha soxalarni qamrab oladi. Elektrotexnika va elektronika soxasi bo‘yicha ishlarni xalqaro elektrotexnika komissiyasi MEC amalga oshiradi. ISO tashqi loti standartlashdan tashqari sertifikatsiyalash bilan xam shug‘ullanadi. ISO tashqi loti tovar va xizmatlar bilan xalqaro ayirboshlashni ta’minlash texnikaviy va iqtisodiy soxalarda xamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha standartlash ishlarini amalga oshiradi.
Standartlashtirishning asosiy obyektlari va standartlar soni ISO tashqi lotining manfaatlari ko‘lamini belgilab beradi.
Mashinasozlik, kimyo, nometal materiallar, rudalar va metallar, axborot texnikasi, qishloq xo‘jaligi, qurilish, maxsus texnika va boshqalar standartlarni ishlab ko’rib da ISO tashqi lot barcha manfaatdor tomonlarga ya’ni mahsulotlar (xizmatlar) ishlab chiqaruvchilarning, iste’molchilarning xukumat organlarining, ilmiy texnikaviy va jamoat tashqi lotlarini manfaatlarini e’tiborga oladi. Xozirgi kunda ISO tashqi lotini tarkibiga 120 ta mamlakat o‘zini milliy standartlash tashqi lotlari bilan a’zo bo‘lgan. Xammasi bo‘lib, ISO tarkibiga 80 dan ortiq a’zo komitetlar kiradi.
A’zo komitetlardan tashqari a’zolikka da’vogar bo‘lgan rivojlanayotgan mamlkatlarning standartlash tashqi lotlari xam mavjuddir.
ISO tashqi loti raxbarlik va ishchi organlaridan iboratdir. Raxbar organlariga Bosh Assombleya (Oliy Organ) kengash va texnik boshqaruv byurosidan iboratdir. Ishchi organlariga texnik komitetlar quyi komitetlar va texnik maslaxat guruxlari kiradi. ISO tashqi lotining kengashiga 7 ta komitet bo‘ysunadi.

1. 
   PLAKO - texnik byuro
   

2) STAKO - standartlashning ilmiy tamoyillarini o‘rganuvchi komitet

3. 
   KASKO - muvofiqlikni baxolash komiteti
   

1. 
   INKO - ilmiy texnikaviy axborot komiteti
   
2. 
   DEVKO - rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam ko‘rsatuvchi tashqi lot
   
3. 
   KOPOLKO - iste’molchilar manfaatlarini ximoya qiluvchi komitet
   
4. 
   REMKO - standart namunalari bo‘yicha komitet.
   

ISO tashqi lotining rasmiy tillari bo‘lib, - ingliz, rus, fransuz tillari.
Xozirgi kunda ISO xalqaro standartlarini 70%i rus tiliga tarjima qilingan. ISO tashqi lotining texnik ishlarida dunyoning turli xil mamlkatlaridan kelgan 30 mingdan ortiq eksportlar faoliyat ko‘rsatishdi.
ISO tashqi lotining dunyodagi eng obro‘ e’tiborli (avtoritet) adolatli va mustaqil tashqi lot bo‘lib, xalqaro tashqi lotlar orasida yuqori maqomga ega.
ISOning tuzilishidan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad- xalqaro miqyosdagi mol almashinuvida va o‘zaro yordamni yengillashiriish uchun dunyo ko‘lamida standartlashtirishini rivojlantirishga ko‘maklashish hamda aqliy, ilmiy, texnikaviy va iqtisodiy foliyatlar soxasida xamdo‘stlakni rivojlantirishdir.
Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun:

• 
  dunyo ko‘lamida standartlarni va ular bilan bog‘lik bo‘lgan soxalarda uyg‘unlashtirishni yengillashtirish uchun choralar ko’rish
  

• 
  xalqaro standartlar ishlab chiqarish va chop etish (agar har bir standart uchun uning faol tashqi liy va kichik qo‘mitalarining ikkidan uch qismi ma’qullab ovoz bersa va umumiy ovoz beruvchilarning to‘rttdan uch qismi)
  
• 
  o‘z qo‘mita a’zolarining va texnikaviy qo‘mitalarnining ishlari xaqida axbarotlar almashuvini tashqi l qilish
  
• 
  soxaviy masalalar bo‘yicha manfaatdor bo‘lgan boshqa xalqaro tashqi lotlar bilan xamkorlik qilish ko‘zda tutiladi.
  

ISO raxbar va ishchi qo‘mita idoralaridan tashqi l topgan.
Raxbar idoralari tarkibiga Kengashning yuqori idorasi-Bosh Assambleya. Kengash, ijroiya byurosi, texnikaviy byuro, kengashning texnikaviy qo‘mitalari va markaziy sekretariati kiradi.
ISOda prezident, vitse-prezident, xazinachi va bosh sekretar lavozimlari mavjud. Bosh Assambleya - ISOning Oliy raxbari bo‘lib, ISOning yig‘ilishi uch yilda bir marta bo‘ladi.Uning sessiyasida prezident uch yil muddat bilan saylanadi.
Bosh Assambleya o‘tkazish vaqtida sanoat soxasida yetakchi mutaxassislar ishtirokida xalqaro standartlashtirishning muxim muammolari va yo‘nalishlari muxokama qilinadi.
ISO kengashi yiliga bir marta o‘tkazilib, unda tashqi lotning faoliyati, xususan, texnikaviy idoralarning tuzilishi xalqaro standartlarning chop etilishi, kengash idoralarning a’zolarini hamda texnikaviy qo‘mitalarning raislarini tayinlaydi va tashqi lotning tarkibi 91 mamlakatning vakillaridan iborat edi.
Respublikamizning dastlabki mustaqillik yillaridagi (1992yil) muxim voqelardan biri ushbu nufuzli xalqaro tashqi lotga 92-davlat sifatida qabul qilinishi bo‘ldi.
Endilikda ISOning teng xuquqli a’zolaridan biri xisoblanadi.
Mahsulot sifatini yaxshilash, boshqarish va ta’minlash bo‘yicha oxirga vaqtida qilingan ishlarni mujassamlab, ISO o‘zining bir qator me’yoriy xujjatlarini ishlab chiqadi, bu xujatlarga ISO 9000, 10011 va 10012 raqamli standartlarni ko‘rsatish mumkin.