Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Nazariya validligi va ishonchliligi 
Nazarda tutilayotgan tushunchalarga o‘lchovning mos kelishi da-
rajasini  belgilash  uchun  “validlik”  atamasi  ishlatiladi.  O‘lchovning 
validligi  bilan  qiziqish  bu,  biz  o‘lchashni  taxmin  qilgan  narsalarni 
haqiqatan mazkur o‘lchov bilan o‘lchayapmizmi yoki yo‘qmi degan 
savol bilan qiziqishdir. Validlikni ta’minlash ko‘pincha ijtimoiy fan-
lar  o‘lchovi  bilan  bog‘liq,  deb  hisoblanadi. 
Validlik 
(asoslanish)  - 
tushunchaning  o‘lchov  (ko‘rsatkichga)  mos  kelish  darajasi.  Valid 
bo‘lishi  uchun  o‘lchov 
tugal 
va 
to‘liq
  bo‘lishi  shart.  Bu  vaziyatda 
ikki  masala  paydo  bo‘ladi:  tugal,  to‘liq  va  o‘rinli  o‘lchov  qanday 
amalga oshiriladi va qanday qilib biz bu vazifani bajara olishimizga 
o‘zimizni ishontirishimiz mumkin. 
Birinchi savolga javob operatsionalizatsiya jarayonidan boshlanadi. 
Biz  validlikni  daraja  sifatida  ta’riflashimiz  mumkin.  Bu  darajada 
o‘lchovlar  baxolaridagi  farqlar  biz  o‘lchamoqchi  bo‘lgan  o‘zgaruv-
chanlik  ma’nolarini  taqsimlashdagi  tavofutlarni  aks  ettiradi.  Biz  balki 
hech qachon to‘liq va umumiy validlikka erisha olmaganligimiz uchun 
maqsadimiz  o‘lchovlarni  tanlashdan  iborat  bo‘lishi  kerak.  Mazkur 
o‘lchovlar  bizni  qiziqtiruvchi  o‘zgaruvchanga  bog‘liq  tavofutlardan 
boshqa  barcha  farqlardan  minimal  darajada  ta’sirlanuvchi  o‘lchovlar 
bo‘lishi  kerak.  Bunda  baxolashdagi  ehtimoliy  farqlar  sabablarini 
aniqlash uchun o‘lchovlar bilan bog‘liq barcha jarayonlarni diqqat bilan 
ko‘rib  chiqish  lozim.  Tizimli  xatolar  ta’siridan  kafolatlanish  uchun  bu 
bosqichda biz o‘ta diqqatli  bo‘lishimiz  zarur.  Nisbatan  to‘liq va o‘rinli 
operatsionalizatsiyaga  ega  bo‘lish  tadqiqot  obyektini  qanchalik  yaxshi 
bilishga, shuningdek muqobil operatsionalizatsiyaning batafsil mantiqiy 
tahlilini  amalga  oshirishga  bog‘liq.  Biroq  o‘lchovlarimiz  validligini 

---

 
 
42 
qanchalik  muvofiq  ekanligini  bilgandan  so‘ng  tekshirish  mumkin. 
O‘lchovlar validligini baholash jarayoni 
validizatsiya
 deyiladi. 
Validizatsiyaning  4-ta  asosiy  yondashuvi  mavjud.  Birinchisi,  ko‘-
pincha pragramatik validlik deb ataladi. Chunki o’lchov validligi uning 
voqealar  va  harakatlarni  qanchalik  to‘g‘ri  bashorat  qilinishiga  oid 
ma’lumotlar  asosida  baholanadi.  Pragmatik  validlik  (asoslanganlik) 
boshqa  tushunchalarning  ko‘rsatkichlari  ma’nolarini  bashorat  qilish 
uchun foydalanish imkoniyatida yuzaga keladigan ba’zi tushunchalarn-
ing  ko‘rsatkichlari  (o‘lchovlari)  xossasidir.  Kelgusidagi  o‘lchovlarni 
bashorat qilishga imkon beruvchi validlik